“Op de website www.dogmavrij.nl wordt gesteld dat er mogelijk een verband bestaat tussen narcisme en een bepaald godsbeeld. Ook lees ik daar dat religieuze indoctrinatie je ontvankelijk kan maken voor een narcistische partner. Ik vermoed bij mijn orthodox gereformeerde vader narcistische trekken en ben 4 jaar geleden gescheiden van een (streng gelovige) narcist. Kan je meer vertellen over het verband tussen narcisme en een zwaar gereformeerde opvoeding? Alvast bedankt.”

Q.

Beste Q.,

Wat goed dat je deze vraag stelt over dit belangrijke en tevens gevoelig liggende onderwerp. Ik waag me niet aan uitspraken als “binnen orthodoxe kerken komt narcisme meer voor dan daarbuiten”, maar ik durf wel te stellen dat binnen bepaalde orthodoxe kringen een vruchtbare voedingsbodem ligt voor het ontwikkelen van narcisme. (Met ‘orthodoxe kringen’ bedoel ik niet alleen de relatief zwaar gereformeerde groeperingen, maar in feite elke groepering waarin men de Bijbel voornamelijk letterlijk leest, zoals ook het geval is in bijvoorbeeld veel evangelische gemeenten.)

Je ziet op deze afbeelding hoe men meent dat de ‘gezagsverhoudingen’ volgens de Bijbel bedoeld zijn voor onze huidige relaties en omgangsvormen. Kinderen hebben niks te vertellen en moeten vooral gehoorzamen, vrouwen zijn onderdanig aan de man en allen moeten zich buigen onder het gezag van de kerk/Bijbel/God. Dit betekent dat zowel mannen als vrouwen – maar vooral mannen – een bepaalde mate van gezag over anderen normaal leren vinden, maar tegelijkertijd ook leren om zich volledig te onderwerpen aan een ‘extern gezag’.

Dit heeft ook te maken met een godsbeeld dat kenmerken vertoont die gelijk zijn aan de kenmerken van iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. (Voor de duidelijkheid: ik heb het over een godsbééld en niet over ‘God’.) Narcisme komt zowel bij mannen als bij vrouwen voor. Enkele kenmerken die horen bij de narcistische persoonlijkheid zijn:

• sterk op zichzelf gericht zijn
• bewondering eisen
• neerkijken op anderen
• ongevoelig zijn voor gedachten en gevoelens van anderen
• bevelen uitdelen en eisen dat deze worden opgevolgd.

Deze lijst is niet volledig, maar je herkent hierin misschien al wel een godsbeeld van een eisende, straffende en hoog verheven god. Mogelijk herken je ook enkele gezagsdragers binnen bepaalde dogmatische kringen. Dominees, voorgangers, ouderlingen en oudsten, die met grote stelligheid beweren dat hun leer de leer van de bijbel/God is en dat iedereen die anders denkt het mis heeft. Ze leren de jeugd dat zij moeten gehoorzamen. Het eigen denken wordt zoveel mogelijk het zwijgen opgelegd met behulp van Bijbelteksten, om daarmee te onderstrepen dat het niet hun, maar Gods wil is en dat absolute gehoorzaamheid dus vereist is (het ‘annexeren’ van God). Kritische vragen als “ja maar in andere kerken wordt hier anders over gedacht, hoe weten we zeker dat wij gelijk hebben?” worden niet geduld of beantwoord met een drogreden: “Het staat duidelijk in de bijbel. Wees dus maar dankbaar dat je in de juiste gemeenschap terechtgekomen bent.”

Wanneer geleerd wordt dat de eigen gedachten, gevoelens en behoeften er niet toe doen, omdat deze altijd ondergeschikt moeten zijn aan de leer en het externe gezag (God, de dominee, de gezagsdragers en opvoeders), worden volgzame, onderdanige mensen ‘gekweekt’. Omdat hen geleerd wordt dat ze eeuwig verloren kunnen gaan wanneer zij de bevelen en voorschriften niet opvolgen, is ‘gehoorzamen’ dus van levensbelang. Zij leren daarmee afstemmen op ‘de ander’ en niet op zichzelf.

Dit maakt dat zij eigenschappen kunnen ontwikkelen die hen aantrekkelijk maakt voor dominante, overheersende en misbruikende partners. Partners die ze ook nog eens zelf uitkiezen, omdat ze zich bij hen vertrouwd en daardoor veilig voelen. Zij lijden aan wat je ‘een verwrongen beeld van gezonde grenzen en – relaties’ zou kunnen noemen, een ‘ongezonde programmering’.

Daar komt bij dat binnen dergelijke kringen ook relatief eenvoudig narcisme ontwikkeld kan worden, aangezien dit het voorbeeld (godsbeeld) is dat gegeven wordt en waarvan men leerde denken dat het goed is.

Doordat soms het ‘zelf’ slecht ontwikkeld is (vanwege dat men leerde het ‘zelf’ te negeren en te onderdrukken), kunnen ook empathische vermogens slecht ontwikkeld zijn. Echt ‘invoelen’ in de ander vereist dat je kennis hebt van soortgelijke gevoelens in jezelf. Mensen die in hun emoties zijn onderdrukt, missen soms dit vermogen tot invoelen.

Aan de andere kant komt het ook voor dat het juist deze mensen zijn die zeer sterk meeleven met anderen, omdat ze nou eenmaal getraind zijn zich te richten op de ander.

Je zou dus kunnen concluderen dat binnen een dergelijk ongezond indoctrinerend en mens onderdrukkend milieu zowel mensen worden ‘gekweekt’ die lijden aan kenmerken van een narcistische persoonlijkheidsstoornis als mensen die gevoelig zijn voor onderdrukking door een narcistische persoonlijkheid.

Nog even dit: ik beweer absoluut niet dat ‘gelovig opgevoed worden’ per definitie tot (relatie-)problemen leidt. Ik zoom alleen in op de groep mensen voor wie dit wel zo is. Mensen die opgroeiden in een sfeer van onderdanigheid versus machtsmisbruik, manipulatie en intimidatie. En nee, om in zo’n sfeer op te groeien/’geprogrammeerd’ te worden, hoef je niet perse gelovig opgevoed te worden. Dit komt in alle bevolkingslagen en (sub)culturen voor. Dit gaat namelijk over menselijk gedrag en niet over religie. Al kan religie wel misbruikt worden in het menselijk gedrag en hier extra gewicht (angst voor straf!) aan toevoegen.

Ik wens je op persoonlijk en relationeel vlak alle goeds toe voor de toekomst! Blijf alert op aangeleerde/ontwikkelde gevoeligheden en zorg goed voor jezelf . <3

Hartelijke groet,

Inge Bosscha, coach voor kerkverlaters.

Het doel van deze vragenserie is: ruimte maken voor lastige, pijnlijke gevoelens rondom het thema ‘kerkverlating’.

Jouw vraag in deze rubriek? Regelmatig beantwoord ik op de Facebookpagina ‘Coach voor Kerkverlaters’ een nieuwe vraag. Stuur je vraag naar: ingebosscha (apenstaartje) outlook (punt) com en vermeld duidelijk dat je vraag bedoeld is voor de Facebookpagina (en de website). Wanneer jouw vraag gekozen wordt voor plaatsing, laat ik dit vooraf aan je weten. Elke vraag wordt anoniem geplaatst.

Op Dogmavrij kan je lekker gratis lezen zonder reclame of betaalmuur. Zo sluiten we niemand buiten. Neemt niet weg dat er – naast veel liefde – tijd en geld in deze website wordt gestoken. Heb jij misschien iets (gehad) aan de artikelen, de series, de steungroep of andere projecten? Zou je dan willen overwegen om dit werk te steunen? Dat kan via  http://petje.af/ingebosscha Dank je wel!