Photo by Annie Spratt on Unsplash

“Eert uw vader en moeder” is een Bijbels gebod dat nogal eens vragen, frustraties en schuldgevoelens oproept.

‘Eert’ komt van het Hebreeuwse woord כבד ´kavad´ of ‘kabeed’, dat betekent: ‘iemand geven waar hij recht op heeft’ of ‘iemand gewicht toekennen’.

De plek die ouders hebben

Binnen de contextuele psychologie hebben ouders een specifieke plek in het leven. Zij zijn de bron, zij brengen hun kinderen voort en zijn vanaf dat moment verantwoordelijk voor het fysieke, emotionele en psychosociale welzijn van hun kinderen. Immers: een kind is voor de vervulling van zijn behoeften volledig afhankelijk van de ouders. Zonder zorg zal het kind overlijden.

In het gunstigste geval zijn de biologische ouders beiden in staat om zowel in hun eigen (emotionele) behoeften te voorzien en daar de volledige verantwoordelijkheid voor te dragen als in de (emotionele) behoeften van hun kind te voorzien op steunende, ruimte-gevende en erkennende manieren, zodat het kind zich gekend en geliefd kan voelen en nooit hoeft te twijfelen aan – of zich schuldig te voelen over de (uitingen van de) ouderlijke liefde. Dát is de plek die ouders horen te hebben. En we weten allemaal dat het helaas vaak anders gaat.  

Wanneer ouders hun plek niet kunnen innemen, veroorzaakt dit groot onrecht, niet alleen in de levens van de kinderen, maar ook in de levens van de ouders. Elke gezonde ouder wil in beginsel een betekenisvolle band met de eigen kinderen. Soms is dit echter niet mogelijk. Wanneer een ouder niet voldoende op de eigen plek aanwezig kan zijn, komt dit doordat de ouder op een bepaalde manier ‘afwezig’ is.

Deze afwezigheid kan fysiek zijn, bijvoorbeeld door ziekte of de dood. Afwezigheid kan ook cognitief/verstandelijk zijn, bijvoorbeeld doordat de ouder verstandelijk beperkt is en/of doordat het kind op dat vlak de ouder voorbij is gegroeid. (Overigens is dit deels vrijwel altijd het geval binnen de generaties, omdat we allemaal ‘kinderen van onze tijd’ zijn en de huidige generatie betere kennis en vaardigheden heeft van bijvoorbeeld de huidige manieren en technieken om te communiceren dan de vorige generatie, die zelf ook hun eigen ouders al voorbij waren gegroeid… en zo gaat het maar door..) Een ouder kan ook ‘afwezig’ zijn doordat (verbale) empathische, pedagogische en/of psychosociale vaardigheden niet of beperkt zijn ontwikkeld (vaak heeft een ouder tekorten opgedaan in de eigen kindertijd).

Ouders op hun plek krijgen

Wanneer ouders niet (volledig) aanwezig zijn, zullen kinderen vanuit hun natuurlijke loyaliteit er vrijwel alles aan doen om de ouders alsnog op hun plek te krijgen.

Wanneer bijvoorbeeld ziekte de ouder belemmert om volledig aanwezig te zijn voor het kind, zal het kind onbewust een strategie kiezen om de ouder zoveel mogelijk uit te dagen optimaal aanwezig te zijn in de rol van ouder. Dit kan bijvoorbeeld door de gevolgen van de ziekte mede te dragen en relatief veel huishoudelijke – en zorgtaken van de ouder over te nemen. Het kan ook door de ‘clown’ uit te hangen en de ouder af te leiden van de (psychische) last van het ziek zijn. Of door op andere manieren voor afleiding te zorgen, bijvoorbeeld door een ‘probleemkind’ te worden, waarmee het kind een beroep doet op de zorgtaken en aandacht van de ouder en voorkomt dat deze toekomt aan lijden vanwege het ziekzijn.

Soms werkt een strategie averechts. Een ‘probleemkind’ kan onbedoeld de ouder niet alleen afleiding bieden, maar ook extra zorgen, waardoor de problemen alleen maar toenemen. In dit voorbeeld gaat het over ziekte, maar dit zie je bijvoorbeeld ook wanneer verslaving een rol speelt. Als een kind de ouder uit de destructieve kringloop van de verslaving wil halen door een ‘probleemkind’ te worden, kan dit soms de onmacht en daarmee de drang tot vluchten en verdoven bij de ouder versterken, waardoor de verslaving juist verergert.

Welke strategie een kind ook onbewust gekozen heeft, het is belangrijk dat ouders opmerken dat een kind niet ‘vervelend’ is, maar behoeftig en op eigen manieren probeert te zorgen. Ook wanneer de strategie een averechts effect heeft, ook dan heeft het kind erkenning nodig voor alles wat het mist en alles wat het probeert te geven en bij te dragen. Heel vaak komt het voor dat loyale kinderen niet als zodanig worden (h)erkend. Dit betekent dat er nog meer onrecht ontstaat in de toch al onrechtvaardige situatie.

Kinderen die onbewust een strategie hebben gekozen die door de ouders (en dikwijls ook de andere gezinsleden) niet als helpend wordt herkend/ervaren, lopen het grootste risico op miskenning van hun pijn en verlangen. Tegelijkertijd zijn het juist vaak de ‘lastigste’ kinderen die de schadelijke en/of gebrekkige gezinscultuur blootleggen en daarmee een grote kans bieden op een weg naar herstel.

“Lang verhaal kort: doordat het met het drugsgebruik van mijn broer volledig uit de hand liep, werden de hulpverlenende instanties ingeschakeld en kwam er uiteindelijk een einde aan de fysieke mishandeling thuis.”

Vicky

Het is in het geval van Vicky zeer goed mogelijk dat haar broer zijn leven lang wordt bezien als ‘probleemkind’ en nooit enige erkenning zal krijgen voor wat hij met zijn strategie heeft weten te bewerken en welke prijs hij daarvoor heeft moeten betalen.  

‘Probleemkinderen’ krijgen opmerkingen te horen als: “was je maar wat meer als je zusje, die helpt tenminste lief mee” of “hoe durf je je zó te gedragen, zo destructief, liefdeloos en respectloos”. Men meent dat dit ‘lastige’ kind de ouders niet ‘eert’ zoals het (volgens hen) behoort.

De plek die ouders toekomt

Je ouders eren betekent niet dat je hen altijd moet gehoorzamen en/of nooit pijn doet. Het betekent dat je hen hun plek geeft.

Toch zijn er vele ouders die menen dat het ‘de bedoeling’ is dat kinderen hen geen pijn doen.

“Toen ik mijn ouders vertelde dat ik bij een traumatherapeut liep vanwege het onveilige pedagogische klimaat uit mijn jeugd waren ze hevig verontwaardigd. Hoe durfde ik hen te beschuldigen! Ze hadden alles biddend gedaan en natuurlijk waren ze niet volmaakt, maar ik had niet het recht hen zo op hun ziel te trappen. Ze vinden dat ik met mijn haat en wrok maar ‘naar de HEERE moet gaan’. Ze zeiden zelfs dat ze overwegen om slachtofferhulp in te schakelen, maar omdat ze van me houden doen ze dat niet. Ze vinden het echter vreselijk om te merken dat die liefde ‘blijkbaar niet wederzijds is’, aangezien ik hen wél ‘zwart maak’ bij mijn ‘zogenaamde traumatherapeut’. Ze hebben me al meerdere keren gezegd dat ik hen behoor te eren.

Het nare is dat ik me niet alleen beschuldigd voel, maar ook schuldig. Ik wéét dat ze het goed bedoelden en totaal niet het vermogen hebben om te begrijpen waar ik doorheen ga. Toch is de schade er wel degelijk en heeft het me jaren gekost voor ik dat durfde te erkennen. Ik ben geneigd te stoppen met de therapie en mijn ouders excuses aan te bieden. Het is dat ik op aanraden van mijn therapeut veel gelezen heb over gaslighting, waardoor ik wéét wat ze – onbewust – met me doen en ik de patronen doorzie. Dat wil zeggen: verstandelijk. Gevoelsmatig is een totaal ander verhaal en zal ik nog vele sessies traumatherapie nodig hebben.”

Marjo

Natuurlijk valt er iets voor te zeggen dat je ouders die bepaalde vaardigheden en inzichten missen niet lastig valt met jouw onvervulde behoeften en pijn naar aanleiding van dit gemis. Je kunt je ouders inderdaad legitiem eren door hen gemoedsrust te gunnen en om de hete brij heen te draaien. Vaak zijn ouders immers vol goede bedoelingen en hebben ze niet of nauwelijks weet van wat ze hebben aangericht. Het kan een vorm van liefde en zorg zijn om hen met rust te laten, als dit past bij je karakter en bij de rol die je in je gezin van herkomst hebt. Je zou kunnen zeggen: je geeft hen de rustige plek die ze wél aankunnen en je gaat met je onvervulde behoeften en pijn naar een therapeut.

“Ik overweeg mijn ouders – die al op leeftijd zijn – niet te vertellen dat ik niet meer naar de kerk ga, omdat dit hen intens verdriet zal doen. Bovendien weet ik nu al dat ze mij hun pijn zullen verwijten en dat ze zullen reageren in de trant van ‘kind wat doe je ons aan’. Mijn vader zal waarschijnlijk zeggen dat ik zo niet ben opgevoed en dat ik mijn ouders behoor te eren. Kan je nagaan, ik ben 53 jaar, maar toch voel ik me door hen op het matje geroepen en afgewezen.”

Rosa

“Ik wil ze gewoon geen verdriet doen, dat dóe je niet! Ik slik liever een paar keer dan dat ik hen confronteer met mijn pijn, ook wanneer hun woorden en gedrag daar de oorzaak van zijn.”

Frans

Maar met net zoveel recht zou je kunnen zeggen dat je juist wél een beroep doet op de rol die je mag verwachten van een ouder. Juist door hen te laten weten wat jouw eerlijke ervaringen zijn met hun opvoeding, doe je een beroep op hun onvoorwaardelijke liefde en hun vaardigheden en rol als ouder.

Nee, dit levert beslist geen rust op, eerder onrust, maar dit biedt wel kansen op soms noodzakelijke gesprekken, verwerking en herstel. Deze vorm is een zeer krachtige uitnodiging naar de ouders om alsnog hun plek in te nemen en vaardigheden en inzichten te ontwikkelen die zij tot dan toe niet (voldoende) hebben gehad. Ouders ‘lastig vallen’ of uitdagen is óók een vorm van eren! Wel een vorm die meestal niet als zodanig wordt herkend, maar daarom niet minder legitiem. Rekening houdend met karakter en rol in het gezinssysteem kan deze vorm soms het meest passend zijn.

“Enkele jaren nadat ik in therapie ontdekte dat ik emotioneel verwaarloosd was, heb ik dit mijn ouders laten weten. In eerste instantie hebben ze mij dit zeer kwalijk genomen en heeft mijn broer het contact met mij voor enkele jaren verbroken. Maar nu we bijna twintig jaar verder zijn merk ik dat er meer ruimte is gekomen voor mijn verhaal. Ik ben het hen ook blijven vertellen, niet verwijtend, maar meer als ‘kijk, zo was het voor mij’. Ik merkte dat ze zich in eerste instantie machteloos en beschuldigd voelden, maar vorig jaar zei m’n moeder dat ze blij is dat we als gezin de afgelopen jaren zoveel hebben bijgeleerd.”

Geertje

Welke vorm je ook kiest om je ouders te eren, het zal je altijd iets kosten. Als je verwijten en pijn ‘inslikt’, kan het zijn dat je je niet gekend voelt. Als je je pijn kenbaar maakt kan het zijn dat je je niet geliefd voelt. Wat in alle gevallen helpend is, is dat je jezelf erkent (en ook door – soms professionele – anderen laat erkennen) voor de manier waarop je je ouders eert en voor alles wat dit jou kost.

Opdat het u welga.

In dit artikel kan je meer lezen over hoe jezelf én je ouders recht te doen, juist wanneer je van hun kant geen erkenning kunt verwachten: Vergeving in 4 stappen. Stap 1: vergeef vooral NIET!

Op Dogmavrij kan je lekker gratis lezen zonder reclame of betaalmuur. Zo sluiten we niemand buiten. Neemt niet weg dat er – met alle liefde – veel tijd en geld in deze website wordt gestoken. Heb jij misschien iets (gehad) aan de artikelen, de series, de steungroep of andere projecten? Zou je dan willen overwegen om dit werk te steunen? Dat kan via http://petje.af/ingebosscha Dank je wel!