Resultaten Onderzoek naar de Emotionele en Psychosociale Impact van Kerkverlating op Kerkverlaters en Kerkgangers. Deel 2a.

Zie voor deel 1: >KLIK<

Deel 2 van het onderzoek bevat de uitslagen van de 3 meerkeuze – en de 6 open vragen aan het einde van de enquête.

Dit zijn de betreffende vragen:

  1. Is er iets dat je wilt nuanceren en/of kwijt wilt naar aanleiding van de 37 stellingen van deze enquête? (open vraag)
  2. Wil je laten weten van welke geloofsgemeenschap je lid bent of welke je hebt verlaten? (meerkeuzevraag)
  3. Voor kerkverlaters: hoe lang is het geleden dat je de geloofsgemeenschap verliet? (meerkeuzevraag)
  4. Voor kerkgangers: hoe lang ben je al lid van de geloofsgemeenschap waar je momenteel bij hoort? (meerkeuzevraag)
  5. Voor kerkgangers en kerkverlaters: wat deed/doet jou pijn rondom kerkverlating? Welke opmerkingen ervaar je als ongewenst en/of oneerlijk? (open vraag)
  6. Voor kerkgangers en kerkverlaters: wat deed/doet jou goed rondom kerkverlating? Welke opmerkingen en initiatieven ervoer/ervaar je als helpend en/of helend? (open vraag)
  7. Voor kerkgangers en kerkverlaters: wat had je graag willen horen of weten toen je te maken kreeg met kerkverlating? (open vraag)
  8. Voor kerkgangers en kerkverlaters: wat heb je geleerd of probeer je te leren sinds je met het proces van kerkverlating te maken kreeg? (open vraag)
  9. Is er nog iets dat je kwijt wilt? (open vraag)

De antwoorden van vraag 1t/m vraag 5 (deel 2a) staan hieronder.

De antwoorden op vraag 6 t/m vraag 9 staan hier: Deel 2b (link staat ook onderaan deze pagina)

Aan de enquête deden 702 mensen mee, waarvan 434 kerkverlaters (61,82%) en 268 kerkgangers (38,18%). Dit zijn de resultaten van deel 2a.

1. Is er iets dat je wilt nuanceren en/of kwijt wilt naar aanleiding van de 37 stellingen van deze enquête?

Antwoorden: 267x, onbeantwoord: 435x

Antwoorden die herleidbaar zijn naar een persoon zijn weggelaten of geanonimiseerd. Reacties die vaker voorkomen, zijn ook (deels) weggelaten. Reacties met enkel ‘nee’ zijn weggelaten.

Dit zijn de reacties, in willekeurige volgorde:

  • Ik voel me het meest ‘nog-net-geen-kerkverlater’. Maar daar gaan geen vragen over, alleen over hoe ik denk over kerkverlaters. Misschien is het verhaal van kerkgangers die blijven en waar zij tegenaan lopen ook interessant, ipv alleen hun gevoelens óver kerkverlaters? Daarnaast had ik het gevoel met kerkganger ook ‘gelovige’ te zijn in de vragen. Dat weet ik eigenlijk niet precies. Maar dat is niet erg. De vraag: ben je bang om ongelovig te worden heb ik met nee ingevuld. Omdat dat misschien wel gaat gebeuren, maar dat vind ik niet eng. Maar misschien blijf ik dat wat ik geloof ook wel verwoorden in de taal van het christendom. Wie weet.
  • Sinds een paar jaar bezoek ik geen kerkdiensten meer door gezondheidsproblemen. Mijn geloof is individueler geworden en ik voel meer vrijheid om mijn eigen geloof vorm te geven i.p.v. het volgen van dogma’s
  • Het heeft me minimaal 10 jaar gekost om me niet meer schuldig te voelen dat ik de kerk heb verlaten.  Ik heb al die jaren getwijfeld of ik gek was geworden. Het was een lange moeilijke en eenzame weg. Ik ben gesteund door niet-kerkelijken die er soms maar weinig echt van konden begrijpen.
  • Ik verwachtte niet perse iets van mijn gemeente toen ik wegging, maar het was wel teleurstellend dat er ook niks kwam.
  • Mis een beetje de reden waarom. Niet gehoord rond problemen als seksueel geweld ook binnen kerk, ben totaal psychisch kapot gemaakt en aan de kant gesmeten.
  • Het is vooral het volstrekte genegeerd worden door bekenden en familie.
  • Er zijn gelovigen die niet lid zijn van een kerk en er zijn kerkleden die niet geloven. M.a.w. of iemand de geloofsgemeenschap verlaat zal me tot op zekere hoogte worst wezen, als iemand het geloof vaarwel zegt raakt me meer.
  • Dat mensen zich niet kunnen/willen inleven in mijn beleving, ervaar ik als zeer frustrerend. Het maakt dat ik me eenzaam voel.
  • Ik ben gelovig, ik geloof dat God er is, dat Hij de Schepper van alles is en dat Hij Zich om Zijn schepselen bekommert. Van de kerk, gemeente of welke groep dan ook, moet ik niets meer hebben. Het heeft me jaren gekost om er achter te komen en te erkennen dat mensen niet Gods mond of Gods hand zijn. Ook hun interpretatie van de bijbel is niet de waarheid om mij te dwingen te geloven wat zij geloven. Ik mag mezelf ontwikkelen, emanciperen en een positief zelfbeeld ontwikkelen, ik mag zijn zoals God mij bedoeld heeft. God is niet de privé-god van de oudsten uit de gemeente en het is goed geweest om weg te gaan uit de verschillende groepen die ik bezocht heb. Dat ging vaak met veel pijn en verdriet en betekent niet dat ik God verlaten heb.
  • Ik ervaar God steeds meer buiten de geloofsgemeenschap en minder er binnen. Dit is een voortschrijdend proces. Het is emancipatie. We kunnen zelf God vereren zonder geloofsgemeenschap.  Maar dan mis ik weer wel juist die geloofsgemeenschap. Ingewikkeld dus.
  • De dierbaren uit de stellingen zijn vaak niet homogeen. De contacten en behoeften verschillen derhalve meer dan met de stellingen kan worden aangegeven.
  • Vraag 15 begreep ik niet.
  • Waar ik heb ingevuld “totaal niet herkenbaar” (bijv angst voor hel/laatste oordeel), was dit ooit wél herkenbaar. Het is namelijk nu 13 jaar geleden dat ik de gvk verliet. Ik heb me enorm eenzaam, depressief, ontheemd, ontredderd, onbegrepen gevoeld. Onbegrepen van zowel binnen als buiten de geloofsgemeenschap. Het heeft 10 jaar geduurd voordat ik mezelf weer zeker genoeg voelde in mijn familie. Ik worstel ermee dat ik de enige ben in mijn familie of omgeving die eruit is gestapt. Dat vind ik soms erg moeilijk om te begrijpen. Soms geeft het me wel stress als ik afspreek met gelovige vriendinnen of familie.
  • Een aantal vragen zijn niet zo goed te beantwoorden met sterren, omdat niet alles uiteindelijk zwart/wit is.
  • Ik probeer te begrijpen wanneer iemand een keuze maakt om niet meer te komen. Ik voel mij niet gekwetst.
  • Ik ben nooit angstig geweest en het is bij mij een geleidelijk proces geweest, waarbij ik heel veel teleurstellingen heb gehad in mijn tijd bij de pinksterkerk. Maar wat voornamelijk blijft is het gemis van een gemeenschap die je regelmatig ziet, niet per se om God mee te vieren, maar als sociaal contact.
  • Ik vind het helend dat in de stellingen de pijn al genoemd wordt. Dat datgene wat ik voel zelfs in een enquête terugkomt, helpt me mezelf serieuzer te nemen. (Ja, ik kom van ver.)
  • Goed initiatief!
  • In veel vragen zit een bepaalde geloofsopvatting verpakt die niet de mijne is. Ik vind het totaal niet problematisch als iemand die mij lief is de of ‘mijn’ kerk verlaat. Ik hoef dan niet getroost of gesteund te worden. De grenzen van de kerk zijn fluïde.
  • In de tijd dat mensen de kerk verlieten waar ik heen ging was ik nooit echt goed in bandenscheppen/relaties normaal onderhouden. Derhalve was ik vooral een reden voor kerkverlaters om te gaan, zoals ik er nu naar kijk.
  • De angst (voor straf van God, hel, ongeluk etc) was aan het begin zeker aanwezig, maar juist door de liefdeloze reacties en uitsluiting van de mensen uit de geloofsgemeenschap, werd die ook ontkracht – als je begrijpt wat ik bedoel. Want: hoe kan dit goed zijn, als het tegelijkertijd zo koud en hard is? Die enorme pijn van het in de steek gelaten worden was tegelijkertijd de sleutel tot bevrijding. Tot dingen in het juiste perspectief kunnen zien.
  • Ik ben al 30 jaar kerkverlater. De eerste jaren vond ik lastig. Nu niet meer.
  • Kerkverlating was voor mij een combinatie van verdrietig/heimwee achtig gevoel en ene gevoel van vrijheid, ademruimte en opluchting.
  • De grootste impact voor mezelf is dat je hele sociale netwerk wegvalt. Als zzp had ik al geen collega’s, tijdens mijn studie en mijn jeugd ben ik alleen met gelovigen opgetrokken (vanwege de leer hierover). Ondanks dat mijn man het geloof ook verliet, heeft de leer over man/vrouw een negatieve impact. Voor mezelf omdat ik heel erg ben beperkt als persoon maar ook in mijn carrière (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen—). Vanuit de leer en overtuiging binnen onze kerk voelde ik me zo onder druk gezet dat ik mijn carrière toen heb laten varen. Uiteraard heb ik daar nu erg spijt van, want ik was goed. Maar ook het onthouden van seks voor het huwelijk en überhaupt geen mannelijke vrienden sinds het huwelijk, heeft veel pijn en problemen veroorzaakt. Nu pas kan ik leren mijn seksuele gevoelens toe te laten, van seks te genieten en moet ik opnieuw leren hoe je mannelijke vriendschappen hebt. Het eerste wat nu nog in me opkomt als een vreemde man me benaderd/wil helpen, is dat die alleen seks wil.
  • De dierbare is een kind met een andere geaardheid ( homo) het zwijgen heeft mij het meest pijn gedaan, al begrijp ik dat het voor de gemeenteleden ook lastig was, graag had ik toch gehad dat er naar mijn beleving gevraagd zou worden, voor LHBTERS is er heel vaak geen plaats. (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen—)
  • Hoe ongelofelijk alleen je je voelt als je als 22-jarige het geloof verlaat. Ik raakte in één klap zowel mijn gezin als opa en oma, tantes, ooms, neefjes, nichtjes en vriendinnen kwijt.
  • De verwerking van een opvoeding in een sektarisch geloof duurt jaren en heeft heel veel impact.
  • Ik ben niet zelf uit de groep gegaan, ik ben er uit gezet zonder legitieme onderbouwde redenen. Dat maakte de vragenlijst soms wat lastig in te vullen. Nu ben ik blij dat ik uit de groep gezet ben want ik voel meer vrijheid om mezelf te zijn dan toen ik er onderdeel van was. Het was wel erg pittig om zo uit een vriendengroep gezet te worden en geghost te worden.
  • Vooringenomen en ongenuanceerde vragen. Bepaald geen objectief onderzoek. En je gaat ook zeker geen valide steekproef krijgen. Waarschijnlijk meer respons van mensen met een uitgesproken mening over kerkverlating. Dit is geen onderzoek, dit is een enquête met vragen naar de bekende weg.
  • Knap gedaan om zo beknopt gevoelige groepen in één onderwerp samen te brengen.
  • ik vind het geloof binnen de gemeenschap arm, dat wordt niet begrepen.
  • Ik vond het confronterend, maar ook erg fijn om de enquête in te vullen. Dank je wel!
  • Misschien ook een idee om aandacht te besteden aan mensen die hun huidige gemeente verlaten voor een andere kerkgemeenschap..
  • Soms blijven mensen die zo gekwetst zijn dan je hoopt dat ze weg gaan om ergens anders te herstellen van hun vertrouwen in mensen.
  • Ik ben kerkverlater maar heb het nog niet zo duidelijk uitgesproken. Mn ouders willen het niet zien. Mijn kerkverlaten kwam door zowiezo niet gezien worden en achterdocht omdat ik … (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen—) (beroep) ben. Dus ik was eng. Alsof ik zomaar iets zou doen. Niet integer zou zijn etc. Bizar! Dat voelde vooral als verraad. Na alle dingen die er in mn leven al gebeurd waren was t toen gewoon klaar. De enige hobbel die ik nog moet nemen is uitschrijven.
  • Ben geen protestant meer, ben lid van (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–) kerk, vragen waren niet allemaal van toepassing. Heb iig bewust afstand genomen van protestantse erfgoed.
  • Wij lopen al jaren met het idee om de kerk te verlaten, maar ik ben heel bang voor reacties en veroordelingen, juist omdat ik of wij vaak anders denken dan de gemiddelde kerkganger binnen de GKV. IK heb eigenlijk genoeg van hokjes vakjes cultuur, heel bang voor.
  • Alles herkenbaar (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–)
  • Vrijheid kun je ook voelen binnen een strenge geloofsgemeenschap en is subjectief.
  • De amputatie was nogal … eh … heftig. Volgende vraag: ik heb er meerdere verlaten (recidivist 😀 )
  • Ik ben soms een kerkganger van een meer vrijzinnige kerk, waarin ik juist veel vrijheid ervaar. Ik maak dus geen deel uit van een behoudende kerk, dus de vragen lijken niet echt op mij van toepassing. Ik word niet geconfronteerd met mensen die de kerk verlaten en dat dit iets met mij doet in de intensiteit die geschetst wordt in de vragen. Dus misschien zijn mijn antwoorden niet echt bruikbaar, als de doelstelling meer is om de verhouding zichtbaar te maken tussen kerkverlaters en kerkgangers van de meer behoudende kerken.
  • Ik ervoer discriminatie vanuit geloofsgemeenschap.
  • Wat onvolledig, er zijn nog meerdere vragen te bedenken.
  • Ik voelde me zo ongelooflijk bevrijd toen ik niet meer geloofde, maar ik moest er wel voor op kamers gaan om ongelovig te durven zijn.
  • Ik kon tot het verlaten niet zijn wie ik wilde zijn. (Hippietijd)
  • Er zijn geen vragen wat de gevolgen zijn van gelovig opgevoed zijn op je functioneren in de maatschappij.
  • de vragen zijn te sturend.
  • Ik vind dat je geweldig werk doet en ik heb er heel veel aan (gehad).
  • Voor mij persoonlijk is het verlaten van een kerkgemeenschap en proces geweest, waarbij je aan het eind van het proces de deur definitief achter je dicht trekt. Althans dat dacht ik. Wat ik zelf nooit had verwacht is dat ben teruggekeerd met een missie. Het moet anders en dan vooral de boodschap die verkondigd wordt.
  • Ik geloof niet in (een) God of buiten natuurlijke kracht/macht. Ik geloof niet dat deel uitmaken van een geloofsgemeenschap dé weg naar geluk is. Het kan wel helpen, als het je aanspreekt en inspireert. Maar de groep verlaten veroordeel ik op geen enkele manier, al is het wel jammer omdat je elkaar dan minder vaak ziet.
  • De pijn die het doet als je op je “ nieuwe pad” niet meer gerespecteerd en serieus genomen wordt.
  • Het is niet voor iedereen traumatisch.
  • Voor de definitieve keuze is er heel hard aan mij getrokken. Echt gemanipuleerd met verschillende acties. Bij het verlaten van de geloofsgemeenschap werd al het contact verbroken met mij. Ik stond alleen.
  • Heb een zeer eenzaam gevoel. Jouw gedicht zeemens komt echt het dichtst bij hoe ik me voel. Ik laat dat best vaak aan mensen lezen om een beeld te schetsen van hoe ik me voel. Nog steeds. 40 jaar na kerkverlating. Iedereen liet mij van de ene dag op de andere vallen als een baksteen. Nooit seconde spijt gehad maar ook nog steeds niet in staat me in groepen te handhaven. Dankjewel voor jouw tomeloze inzet Inge
  • Ik ben kerkverlater geweest en ben al jaren weer kerkganger. Ik ken de pijn.
  • Kerkverlating is een gevolg geweest van een traumatische ervaring binnen de geloofsgemeenschap.
  • Ik vond de vragen over god/geloven wat vreemd. Mss eens splitsen in ex-gelovige kerkverlater en gelovige kerkverlater? En enquete vragen nooit oneven doen. Veel mensen gaan in het midden invullen.
  • Ik heb me nog niet onttrokken aan de GKV, maar kom er al jaren niet meer. Niet goed opgevangen na mijn scheiding. Niemand die zich er druk om maakt. Met God heb ik nog steeds een lijntje, dat zal nooit verdwijnen, maar ik voel me niet omarmd door de gemeente waar ik lid van ben. Als je dan steeds verdrietig thuis komt, wil je dat verdriet niet meer zoeken en blijf je thuis. Ik probeer nog steeds mee te leven met een ander. Na mijn scheiding, iets wat ik heel erg vond, duurde het bijna anderhalf jaar voordat er een ouderling langs kwam. Niet eens mijn eigen wijkouderling. Onze predikant dacht dat ons huwelijk nog wel te redden was, maar na 2 jaar ontrouw van mijn toen huidige man, was het klaar voor mij en koos ik, eindelijk, voor mijzelf. Mijn geloof is niet weg, maar de kerkgang wel. Heb ervaren dat ik mijn geloof nu op een andere manier beleef. Dus door teleurstelling kom ik niet meer in de kerk. Mis écht pastorale en deskundige hulp binnen de kerk en omzien naar elkaar.
  • Het is een enorme innerlijke strijd geweest om afstand te nemen in mijn geval (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–). Het was voor mij goed, maar voelde me een verrader. Nu pas kom ik er achter dat ik niet gek was/ben, maar dat ik vast zat in een sektarisch systeem.
  • Het is denk ik logisch dat gelovigen vooral geshockeerd reageren. Het siert de gelovigen dat zij nog een poging doen om het te willen begrijpen of je willen behoeden voor de gemaakte keuze. Is dit helpend? Nee. De reacties: of het psychisch wel goed met mij gaat zijn frustrerend (gelukkig besef ik dat deze “foute” reacties liefdevol bedoeld zijn en heb ik geleerd dat verandering voor onrust of angst zorgt bij de mens. Maar zelfs veel Ongelovigen reageren geshockeerd!! Gaan tegenover mij het geloof verdedigen?? Dat het ook goed is….mooi is….bla bla. Maar er zijn ook altijd mensen die wel de juiste toon weten te vinden. Een periode niet meer naar de kerk mogen (door Corona) is deels mijn Redding geweest om afstand te nemen zonder dat het direct opviel, stel dat ik tijdens mijn zoektocht steeds naar de kerk had “gemoeten”…had het proces veel langer geduurd of de verdeeldheid binnen in mijzelf. Uiteindelijk is dit een proces waar jezelf doorheen moet gaan. Zelf loslaten, Dankbaar.
  • Het doet zeer als mensen of kinderen afhaken.
  • Hoe je hier in staat hangt denk ik heel erg af van de wijze waarop mensen tot de keuze komen tot de kerk toe te treden. Gebeurt dit volkomen vrijwillig zonder overredingskracht en pressie vanuit de gemeenschap, zal het veel minder kwetsend voelen.  Ook de mate waarin dit de gemeenschap bepaald wordt of en indien ja, hoe je op een bepaalde manier moet denken, bepaalt mede hoe je omgaat met iemands keuze. Er zijn ook geloofsovertuigingen waarbij je zelf onder woorden moet brengen hoe je in je geloof staat, waarbij niet eerder toegetreden (dmv belijdenis) dan het 18e jaar een in staat zijn je overtuiging in eigen woorden te omschrijven. Dopen wat mondig is…zo gezegd. Geen dreigingen over als je niet zo en zo leeft kom je in de hel, maar elkaar open helpen op de gezondste weg te gaan. Niet alleen geld vragen,  maar juist met daden mensen tegemoet komen.  Ik ben eerder bij een ander soort gemeente weggegaan, iemand die vooraan zat, mishandelde anderen…de schijnheil.
  • Er zijn inmiddels meer dan 50 jaren verstreken  en ik ben milder geworden en minder afhankelijk van de mening van anderen die het zogenaamd bij het rechte eind hebben.
  • Geloven kies je niet, net zoals je ook niet kiest hoe je voelt. Oprechte liefde laat zich niet dwingen.
  • Ik kom nu pas achter de impact van mijn religieuze opvoeding, terwijl ik al ruim 20 jaar weg ben.
  • We missen herders in de kerken.
  • De effecten van het opgroeien in een sektarisch geloof jaren nadat je het verlaten hebt mis ik hier. Ik ben op 18 jarige leeftijd uit (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–) vertrokken en nu, ruim 40 jaar later, besef ik pas wat de impact van dat geloof is geweest op mijn ontwikkeling als persoon (negatief!)
  • Geen wrok naar dierbaren, wel naar dominee en ouderling, die mij een trap na gaven.
  • Ik heb mijn streng dogmatische geloof al ruim 10 jaar verlaten. Daarna een 2e kerk verlating bij een lichtere kerk. Op basis daarvan enquête ingevuld.
  • Religie is een gif wat zich invreet in je systeem.
  • Kerkverlater zijn is iets anders als niet meer geloven, in de enquete vond ik dat wel een beetje door elkaar heen lopen. Mijn geloof is dieper en sterker geworden sinds ik door omstandigheden niet meer naar de kerk kon/wilde.
  • Het geloof, de samenkomsten zal ik niet missen. Inspiratie genoeg om me heen. De mensen zal ik wel missen.
  • Ik zit in een geloofsgemeenschap die vroeger een sekte was. Antwoorden over een dierbare zijn over mijn gevoel toen mijn toenmalige partner in 2005 de kerk verliet. Tegenwoordig zou ik daar minder moeite mee hebben gehad.
  • Ik kom uit het Apostolisch genootschap,  dus er was geen sprake van een God in de hemel of van een hel of een laatste oordeel, dus die vragen kon ik niet echt beantwoorden.
  • Totale onbegrip en veroordeling bij verlaten van de kerk. En dan ook nog voor me blijven bidden. Hun waarheid deel ik niet meer.
  • Vond lastig geformuleerde vragen.
  • Ik heb me door de geloofsgemeenschap veroordeeld gevoeld.
  • diepe rouw en geen grond onder mijn voeten nadat ik kerk verlaten had na 33 jaar.
  • Kinderen indoctrineren met geloof is m.i, misdadig en leidt tot enorm veel schade.
  • veel vragen gaan over gesloten gemeenschappen. Bij een PKN kerk is dat veel minder.
  • Hulp voor kerkverlaters is zwaar nodig.
  • Mooi en relevant onderzoek!
  • Kerk is hier voor mij de lokale kerk terwijl ik me meer deel voel van groter geheel, door kerkmuren heen.
  • kerkverlaten was een juiste beslissing.
  • Ik heb niet gedacht dat er hulp zou zijn vanuit de kerk. Want ze willen maar 1 ding en dat is erbij blijven. De manier hoe ze met kerkverlaters omgaan is pijnlijk en liefdeloos. Het geloof gaat voor familie en vrienden. Die ben je in 1x kwijt als je de kerk verlaat. Dan kom je in een soort niemandsland. Je weet niet wat te verwachten. Je spreekt een “andere taal”.
  • Ken je ten diepste hoe iemand denkt over geloofsbeleving??
  • Het maakt voor mij verschil welke relatie ik heb met degene die de geloofsgemeenschap verlaat/ niet meer gelooft. Ik denk dat God overal is en niet gebonden is aan een kerk maar als mijn partner een heel ander godsbeeld of geloofsleven zou krijgen zou ik dat wel moeilijk vinden denk ik.
  • Geen begrip voor de echte impact.
  • Kerkverlating van niet dierbaren hebben op mij ook flinke impact.
  • Ik voel me geen volwaardige kerkganger meer, omdat ik twijfel en vooral voor mijn vrouw/gezin lid blijf en mee ga naar de kerk. Maar omdat ik feitelijk de kerk niet heb verlaten, heb ik mezelf maar kerkganger genoemd. Dat verklaart wel waarom ik weinig emotie ervaar als het gaat over de kerkverlating van een dierbare.
  • Ik mis een vraag over de totale afkeuring en negeren van de kerk naar de kerkverlater. De liefdeloze afwijzing.
  • Het is erg lang geleden (2007) dat ik de kerk verliet. Toen in therapie voor veel angsten voor ‘de eindtijd’ en ‘het oordeel’. Het voelde alsof ik mijn eigen weg moest gaan vinden, het geloof zoals ik het geleerd had paste mij niet meer. Toch deed het pijn en verdriet om los te laten. Het zit echt ontzettend diep, ook al wil je dat niet. En het voelt of je je ouders teleurstelt en het zwarte schaap van de familie bent. Ik was allergisch voor kerk en geloof en wilde er niets meer mee te maken hebben. Het heeft jaren geduurd voor ik opnieuw toenadering kon zoeken en kon leren zien en ervaren dat het nu anders is en dat de mensen anders zijn. Mijn godsbeeld is veranderd en ik ben mijn angsten grotendeels kwijt. Ik heb vertrouwen in de toekomst en het gevoel dat ik het nu pas helder zie.
  • Religie is de uitingsvorm van Geloof. Men kan heel goed geloven in het Goede doen en het verkeerde laten ook zonder religie. Wie zich bedreigd voelt in zijn of haar geloof door kerkordes, moet zich zo snel mogelijk losmaken.
  • Niet veel kerkverlating meegemaakt. Wel enige in familie die gelooft.
  • Vaak verlaten mensen hun kerk na een ingrijpende gebeurtenis ( overlijden van partner of een kind) of na een scheiding. Vaak had men op die momenten meer steun verwacht/ gewenst van de geloofsgemeenschap en werd men teleurgesteld.
  • Het geloven in een god stond niet centraal in onze geloofsgemeenschap.
  • Niet alle geloven of kerk richtingen gaan op dezelfde manier om met degenen die de gemeenschap hebben verlaten.
  • vertrekken uit een kerk staat voor mij helemaal los van geloven, mijn geloof blijft, maar niet meer vanuit een kerk. enquete maakt de koppeling wel en vertekent de uitkomst.
  • Soms kan kerkverlating ook een zoektocht zijn naar je eigen geloof. En ik geloof dat iedereen soms echt even zelf moet gaan ontdekken wat het geloof voor henzelf betekent.
  • Bij enkele vragen maakte ik verschil tussen geloofsgemeenschap en geloof (in de Bijbel).
  • Het volledig wegvallen van het gekende sociale netwerk zorgt voor emotionele stress die jaren later nog impact heeft. Niemand hebben om eens gewoon naartoe te gaan voor een babbel. Door de bagage en triggers die voortkomen uit het leven als lid van jg, maken het enorm moeilijk voor anderen om een band op te bouwen, vanwege ‘rare’ reacties en het ontbreken van social skills. De familie die ons uitsluit, hadden we geen hechte band mee, dus missen we niet echt. (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–)
  • vond de vraagstelling soms ingewikkeld!
  • Vaak kan ik stellingen op meer manieren uitleggen en daardoor kan mijn antwoord meerdere betekenissen hebben. Dat vind ik in het algemeen het nadeel van meerkeuze vragen. Je wordt in een voorgeprojekteerd schema geduwd.
  • Geloven is angst.
  • verlaten geloof geeft veel eenzaamheid
  • De stelling of geloven een keus is, was niet helemaal duidelijk voor mij. Ik heb hem beantwoord als “geloven zou een keuze moeten zijn”. In de praktijk is de druk te groot en is het geen echte keuze.
  • weinig ruimte voor inhoudelijke dialoog, voor beweging in denken.
  • Ik vulde dit in vanuit de situatie van 30 jaar geleden toen ik de kerk verliet. Inmiddels ben ik weer terug bij de kerk. Misschien is een enquete voor teugkomers ook relevant voor het onderzoek?
  • Ik wist al vroeg( 12 jaar) dat geloof niets inhoudt.
  • Je alleen voelen dat is vreselijk!
  • Ik hoop en wens je toe dat je veel kerkmensen kunt helpen goed om te gaan met elkaar en m.n. kerkverlaters.
  • Mijn familie en vrienden zijn nog niet op de hoogte van mijn keuze om niet meer naar de kerk te gaan. Ik ben erg bang voor hun reactie en teleurstelling. Mijn kerkverlating heeft te maken met wetenschappelijke bewijzen die de bijbel onwaarschijnlijk maken en met angst voor hel, duivel, eindtijd etc.
  • De stellingen zijn zo gebaseerd op schuld en schuldig voelen. Ik mis de Liefde van God voor ons allemaal, kerkganger of niet.
  • ik ervaar kerkverlating als een rouwproces. Het is dan een uitdaging om te blijven geloven in een Eeuwige.
  • Verlaten is een eigen keuze.
  • Momenteel is er geen enkele dierbare meer in leven die nog in de gemeenschap is. Dus het speelt niet voor mij. Ik heb mijn antwoorden op basis van het verleden gegeven.
  • Mijn referentie is mijn eigen kerkverlating in de jaren 70 met mijn familie. Ik was het ermee eens maar voelde me toch ontheemd. Na 50 jaar de kerk teruggevonden, de vrijzinnige.
  • De liefde van God is oneindig.
  • Bij het apostolisch genootschap wordt er niet in een god geloofd.
  • kerkverlating kan ook tijdelijk zijn, de vader blijft wachten.
  • Weggegaan uit de (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–) kerk wegens incest. Deze man is nu nog steeds dominee en dat is tegenstrijdig met vele vragen.
  • Mijn dochter heeft zich laten ontdopen (katholiek gedoopt) en haar kindjes zijn ook niet gedoopt. Ik heb daar nooit problemen mee gehad. Iedereen volgt een eigen weg in zijn leven. Ik ben wel gelovig,(—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–) .
  • Kerk is een religie gevangen in dogma’s. Dikwijls een belemmering om tot God te komen in plaats van een stimulans.
  • Dwang om naar de kerk te moeten was afschuwelijk.
  • Er was eigenlijk geen keuze voor mij. Ik moest de kerk verlaten ook al wilde ik niet omdat mijn levensstijl niet getolereerd werd.
  • Of of vragen niet zo prettig: gehoorzaamheid of vrijheid. Beide belangrijke waarden.
  • Als ex-ouderling werd het mij onmogelijk gemaakt nog langer lid te blijven. Ik ben homoseksueel (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–).
  • Mijn mening is, dat bij het samenstellen van de bijbel er veel censuur is gedaan. Daarnaast zijn er nooit updates in opgenomen, terwijl er veel is ontdekt, denk hierbij aan de Dodezeerollen.
  • Dit zijn voor mij vrijwel onherkenbare vragen en problemen, lastig te duiden, onderscheid (instituut) kerk en christenen, veel christenen leven in een niet (officieel instituut) kerk, het roept ook wel de vraag op: wat hebben christenen te zoeken in het instituut kerk, mogelijk is wat ik schrijf ook verwarrend. Mogelijk eerst opschrijven waar we het eigenlijk over hebben … Mijn stelling, voor het debat is: christenen leven buiten de kerk en zeker buiten het christendom, daar horen ze niet bij. Even tot zover …
  • Het voelde voor mij als een bevrijding , ik heb het geen dag gemist.
  • Ik heb geen dierbare die de kerk verlaten heeft, dus was het wat moeilijk om de vragen te beantwoorden. Maar ik zou er geen enkele moeite mee hebben. Vrijheid blijheid. Maar ik zit dan ook bij een vrijzinnige geloofsgemeenschap en de meeste vrienden en familie van mij zijn sowieso geen kerkgangers of gelovigen.
  • Sommige vragen zijn lastig omdat ik dood verklaard ben door hun.
  • De vraag over rouw: dat was rouw om alle ellende die de kerk mij gebracht heeft.
  • Als kerkganger zie ik de pijn die de kerkverlater doormaakt, het geloof blijft volgens mij.
  • Kerkverlating is niet hetzelfde als geloofsverlating. Dat onderscheid moet heel duidelijk blijven! En dat is in deze enquête m.i. niet helemaal goed gelukt.
  • Te veel van hetzelfde.
  • Herkenbare vragen de impact van de kerkverlating van een dierbare is best groot. Het zet aan tot nadenken. En doet ook wat met jou.
  • Wij zijn van kerk gewisseld wat mij pijn deed is dat na 40 jaar bijna niemand je echt mist of dat bijna niet uitgesproken wordt op enkele mensen na.
  • Er zijn veel stellingen die zowel in de verleden tijd als de tegenwoordige tijd worden beschreven.
  • Voor het bestaan van god is geen enkele wetenschappelijke basis. Daarmee is het begrip godsbeeld voor mij een non issue. Al snap ik het ‘concept’.
  • Nuance niet maar het is iemands vrije keus wel niet te geloven voor de ander en voor mij, dus daar kun/mag je iemand nooit op veroordelen. Het is soms alleen jammer dat je iemand dan minder ziet.
  • Het idee dat mijn geloof uiteindelijk stopt door veel vertrek maakt me triest, omdat het voor mij wel van waarde is.
  • Ik had er ook geen behoefte aan om steun te ervaren vanuit de geloofsgemeenschap na mijn kerkverlating. Ik was boos en teleurgesteld en wilde er niks mee te maken hebben.
  • Wanneer het gaat over omgang met dierbaren in de geloofsgemeenschap nadat ik verlaten ben – die relaties bestaan niet meer, ik ben een uitgesloten Jehova’s Getuigen dus mijn familie wil überhaupt geen contact meer met me. Ook is “verlaten” een relatieve term, ik ben uit de geloofsgemeenschap gezet wegens overtredingen tegen hun regels, toch nog een nuanceverschil.
  • Alle antwoorden die ik heb gegeven zijn ‘bij benadering’ omdat ik ben opgegroeid in de sekte van Jehova’s Getuigen en daar 50 jaar in heb gezeten. Toen ik niet meer -kon- geloven ben ik verstoten en wordt genegeerd door vroegere geloofsgenoten en bijna alle familie. (Inclusief schoonouders) Deze sekte is niet ‘zomaar’ een geloof en/of kerk.
  • De vragen zijn erg sturend. De keuzes in een aantal vragen niet reëel. De optie ‘ en- en’, ‘of ‘ of ‘allebei’ niet zijn er niet.
  • Het besluit is genomen, het bewijs van uitschrijving is aangevraagd, maar ik zit nog op de grens van intern/ extern.
  • Is jammer en verdrietig dat geloof zoveel oorlogen teweegbrengt “werken aan een liefdevolle samenleving is de opdracht voor elk mensenkind, daar geloof ik oprecht in.
  • Een aantal stellingen heb ik opengelaten omdat ze mij vreemd overkomen en voor mij valse tegenstellingen vormen waartussen niet te kiezen is. Het viel mij op dat veel vragen vanuit het gevoel zijn gesteld. Niet iedereen leeft vanuit zijn/haar gevoel. Misschien goed daarmee te rekenen bij de verwerking.
  • worsteling om uit het geloof te stappen.
  • ik ervaar geen tegenstelling tussen vrijheid en gehoorzaamheid.
  • Het is net wel of net niet in de enquête.
  • Eigenlijk heb ik mijn geloof niet verlaten, maar andersom.
  • Iedereen hoort er bij.
  • Sommige vragen zijn lastig te antwoorden omdat ze niet gelden bij excommunicatie (uitsluiten).
  • De meeste moeite heb ik gehad met het feit dat er werd geregeerd door angst te zaaien. Zowel in kerk, gezin als school.
  • Baptistengemeente verlaten, nu kerkganger bij (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–). Dus zowel verlater als kerkganger.
  • Voor mijn vrienden en familie die nog in de geloofsgemeenschap zijn, ben ik dood. Dit is vreselijk omdat daarbij m’n beide ouders en mijn dochter zitten. Echt ongelofelijk dat zoiets nog mag in Nederland.
  • Alleen zijn. Zorgen over mensen die bedrijven hebben die wij als (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–)bedrijf helpen. Ik verloor omzet. Het proberen om vriendelijk te blijven.
  • De gelovige wil dat ik hun respecteer maar andersom is dit niet het geval. Daar gaat het scheef groeien.
  • Het lijkt te gaan over het verlaten van dogmatische geloofsgemeenschappen, maar er zijn zo veel verschillende soorten, het onderzoek lijkt mogelijk vergelijkbaar te maken (appels en peren).
  • De uitleg vooraf om maar zo weinig mogelijk mensen niet te kwetsen, vond ik irritant.
  • Er staat niets over het verschil tussen kinderen en anderen die de geloofsgemeenschap verlaten.
  • De vraag hoe lang het geleden is dat je het geloof hebt verlaten.
  • Na het overlijden van mijn echtgenoot ben ik me steeds eenzamer binnen de geloofsgemeenschap gaan voelen. Stond er alleen voor met minderjarige kinderen. Nadat ik een aantal keer niet welkom was bij een kerkgenoot ben ik er mee gestopt. Liever geen contacten dan contacten die me het gevoel geven er niet te mogen zijn. Ondanks dat er ook goede dingen zijn geweest. Mijn kerkverlating is dus een van frustratie. Ook mijn kinderen hebben de kerk verlaten door verwaarlozing. Het zijn steeds dezelfde clubjes die het onderling goed hebben. Er worden allemaal clubjes opgericht voor leeftijdsfasen, maar wel onder de 40.
  • De vormen vind ik niet aansprekend en het doet mij pijn als andere gekwetst worden vanwege het feit dat ze anders zijn.
  • Geloven is een smaak daar valt dus niet over te twisten.
  • Twee vragen met “toen ik de geloofsgemeenschap verliet”. Ik verliet niks, ik werd eruit gegooid. Wellicht had er moeten staan verliet/moest verlaten?
  • De vragen zijn goed… maar niet volledig neergezet vanuit wie de vragensteller is… dus een ‘als… ‘ vraag zou het perspectief beter benaderen.
  • Ik miste in de vragen het volledig moeten breken met je familie. Dat is bij mij het geval. Daardoor kon ik sommige vragen niet goed invullen. Wel heel goed dat hier aandacht voor komt.
  • Je kunt een geloofsgemeenschap verlaten, maar dat wil nog niet zeggen dat je van het bijbehorende denksysteem af bent.
  • Een geloof is heel dominant en eist totale loyaliteit op, er is geen ruimte voor het individu.
  • ik zie kerkverlating niet als een probleem, maar als een symptoom / gevolg van ontwikkelingen in de samenleving en in de manier waarop we met elkaar omgaan, en de manier waarop zingeving weinig plaats heeft in de samenleving, en de kerk niet meer de logische plek is om naartoe te gaan voor zingeving. Ik hoop dat er nieuwe gemeenschappen ontstaan, dat Gods liefde gevonden blijft worden en mensen elkaar vinden in Gods liefde.
  • Ik merk voornamelijk dat ik veel moeite heb om een stukje zingeving te ontwikkelen. De zingeving vond ik altijd in het geloof. Nu dat weg is, moet ik opnieuw opzoek naar zingeving. Dat valt me zwaar, ik voel me en regelmatig depressief door.
  • Is er nog een enquete gericht op blijven in plaats op verlaten? Of spiritualiteit in het algemeen? Of zijn deze antwoorden niet gewenst?
  • Voor mii zijjn deze stellingen wel erg gefocust op de impact van kerkverlating op het individu en de gemeenschap. Ik had meer vragen verwacht als: heb je begrip voor degene die de kerk verlaat? Waarom zou deze persoon dat gedaan hebben? Maar… ik kom ook uit de vrijzinnige hoek.
  • Ik heb mazzel gehad dat ik al vrienden/kennissen had van buiten de gemeente. Ik vond het nogal teleurstellend dat het na jaren niet lukte om daar vrienden te maken.
  • Families in dezelfde kerk en de gevolgen na kerkverlating.
  • De stellingen zijn nogal negatief ingestoken. Ik ervaar meer vrijheid, ruimte, en liefde ma het verlaten van de kerk. Leef dichter bij mezelf, in contact met mezelf en veel minder schuldig.
  • Ik voel me erkend door deze enquête.
  • Het is lang geleden dat ik de kerk van mijn ouders verliet. Gelukkig had ik lichte ouders in een zware kerk, ze hielden veel van me.
  • Ik heb geloofsgemeenschap opgevat als geloof verlaten en zo heb ik de enquête ingevuld.
  • Het is meer dan 15 jaar geleden dat ik de geloofsgemeenschap verliet. En het ging geleidelijk, duurde meerdere jaren. Pas recentelijk begin ik de effecten te merken, die ik lange tijd niet heb willen zien.
  • Je verliest veel als je uit je gemeenschap stapt, erg jammer vind ik dat. Dat doet pijn, maar vooral een groot gemis aan liefde, steun en contact. Moeilijk te vinden ergens anders. Ik zou graag willen dat er groepen ontstaan om dit gemis op te vangen.
  • Toen ik ‘uittrad’ hield ik dat jarenlang stil en verhuisde ook. Dat maakte het proces eenzamer maar makkelijker.
  • Ook bij het verlaten van de geloofsgemeenschap kunnen kinderen toch hun geloof behouden en dat op hun eigen wijze invullen.
  • Ja, vragen. Het is mij niet duidelijk wat u wil? Stellingen zijn zeer gericht vanuit kerkelijk denken. Niet vanuit het waarom? Voel , wat is dit. Zijn we aan het zoeken naar?
  • Ik ben niet 100% KERKverlater, maar eigenlijk GELOOFSverlater.
  • Vooral pijnlijk en verwarrend als verlaters boos en kwaadaardig over de kerkorganisatie spreken.
  • Irritante tweedeling. Ik zou m tweemaal moeten invullen, als lid en als criticaster.
  • Ik heb meerdere (kerk)gemeenschappen verlaten en/of ben eruit gezet. Dit maakt dat ik bij sommige vragen aan een andere situatie dacht dan bij andere. Daardoor geeft het niet een compleet beeld van één ‘kerkverlating’. Overigens was één van de groeperingen die ik verliet (waar ik uit gezet ben) niet zozeer een religieuze groepering, maar meer een (sektarische) spirituele groepering. Misschien past dat niet helemaal binnen de bedoeling van deze enquete, maar omdat het voor mij in dezelfde lijn ligt zat dat ook in mijn gedachten bij het beantwoorden van sommige van de vragen.
  • Ik zie het kiezen van een geloofsgemeenschap als iets wat past bij je karakter en daar heb ik mijn antwoorden ook aangepast. Het ene karakter past nu eenmaal beter bij de ene gemeenschap dan bij het andere. Ik ken ook mensen die helemaal niet meer gaan vanwege psychische problematiek, dat kan ik me heel goed voorstellen. Mijn ouders hebben mij altijd opgevoed met het idee dat we in Christus geloven en niet in de kerk. Als iemand ervoor zou kiezen om helemaal ongelovig te worden zou ik het daar wel moeilijker vinden, maar een keus is een keus. Het blijft nog steeds een vriend van je en de liefde is ook daar belangrijk.
  • De vraag waarin wordt gesteld dat je godsbeeld is veranderd zou een op zich zelf staande vraag moeten zijn. En niet in combinatie met het oprekken van liefde gesteld moeten worden. De vraag kan misschien nog stelliger: Geloof jij nog in het bestaan van enig god. Just a thought. Ook worden de ‘kerkblijvers’ nog erg ‘lief’ neergezet in deze enquête. Kerkblijvers / achterblijvers zijn tot de meest rare dingen in staat op het moment dat iemand de kerk verlaat, die heel veel pijn doen.
  • Sommige stellingen waren iets te algemeen voor me
  • Complimenten voor je website(s) en dit onderzoek! Ga zo door. Tip voor de enquete: voeg een knop ‘niet van toepassing’ toe (nu heb ik drie sterren gekozen voor vragen die niet van toepassing waren)
  • Ik zag de daad van geloofsverlating van mijn zoon als een daad van geloof. Omdat hij nu zelf ergens voor koos, waar hij achter kon staan en daarmee m.i. Krachtiger werd! Had het gewaardeerd als hier ook aandacht voor was.
  • Ik denk dat niet geloven of kerkverlaten een keuze is. Niet altijd makkelijk maar die vrijheid heb je als je denkt.
  • Wel erg veel over hetzelfde onderwerp.
  • Bij de laatste vragen werd er gevraagd of ik steun/medeleven ervoer vanuit de gemeenschap. Het punt is, ik wist al dat ik mijn twijfels niet kwijt kon, omdat dat als aanval van de duivel zou worden gezien. Dan zou ik moeten gaan bidden, of meer Bijbel moeten gaan lezen. Dat was nu juist wat ik níet wilde. Ik wilde weten wat er was búiten het christelijke hokje. M.a.w: ik heb drie jaar lang mijn mond gehouden en alles zelf uitgezocht. Ik heb nooit een ‘coming-out’ gehad. Ik weet niet eens hoe lang mijn familie al weet dat ik atheïst ben. Dat werd ze duidelijk door opmerkingen hier en daar, maar ik heb het ze nooit letterlijk gezegd in de tijd dat ik zoekende was. Ik kan dus niet zeggen dat er wel of geen steun was toen ik wegging. Ik heb het simpelweg voor mezelf gehouden.
  • De kerk verlaten betekend niet dat je God loslaat!!
  • Het maakt zoveel uit in wat voor kerk je zit. Ik ben een aantal jaren geleden overgestapt van een kerkverband naar een onafhankelijke kerk. Wat een verschil!
  • Ik ben niet op 1 bepaald moment uit de kerk gestapt. Het ging geleidelijk. Ik weet echter wel dat ik me als kind al erg eenzaam voelde in de kerk omdat niemand zijn twijfel liet zien en ik als ‘enige’ twijfelde. Daar is het begonnen, denk ik.
  • Ik ben wel kerkganger, voorganger zelfs, maar heb ook perioden van kerkverlating gehad. Het valt niet mee om kritisch te staan tegenover bepaalde aspecten van de kerk en de theologie zonder buitengesloten te worden. (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–) Als mensen de kerk verlaten begrijp ik dat eigenlijk heel goed.
  • Het proces van kerkverlating zat er al lang aan te komen. Doordat ik meer ben gaan voelen paste dit niet meer bij mij. Ik ervaarde vrijheid toen ik het besluit had genomen. Was al een tijd niet naar de kerk geweest.
  • Geloven zit niet perse in een “ kerk” het is een manier van leven waar je door contact met anderen dieper kunt gaan geloven tegelijkertijd kun je iemand het geloof niet opleggen, het is ieder z’n eigen verantwoordelijkheid.
  • Terugkijkend, jaren 80, werd er vanuit kerk en huis gezwegen over mijn vertrek.
  • Mijn kerkverlating speelt zich af in verschillende episodes (va. 35 jr geleden tot heden) en op verschillende wijzen. Daar vond ik geen ruimte voor in deze enquête.
  • Toen ik wegging werd ik ook genegeerd door mensen die me dierbaarder waren dan familie.
  • Ik voel mijzelf ook steeds minder thuis binnen de standaard diensten.
  • Bijbel, gebed en gemeente horen bij elkaar.
  • Leven kan ook zonder geloof. Voor mij was Sartre en Nietzsche herkenbaar en helend. Ze gaven mij begrip en methoden om het leven te omarmen zoals het is.
  • Geloven is de vogel die zingt, als de nacht nog donker is.
  • Ik herken de angst voor het hiernamaals, voor onze kinderen die niet meer geloven, aan de andere kant kan ik me niet voorstellen dat zulke fijne liefdevolle mensen naar de hel zouden moeten. Ik wíl er ook niet meer in geloven, maar toch kom ik er niet helemaal los van 😢
  • Ik vind dat je gewoon elkanders keuze moet respecteren en iemand verandert niet als hij of zij weg gaat bij een kerk……je mag een persoon niet aankijken om z’n geloof maar om wie hij is, geloven of niet geloven mag dat niet uitmaken….hoe christelijk ben je als je iemand niet meer aankijkt omdat hij of zij van kerk verandert, dat vind ik zo niet christelijk…ieder mens is goed zoals hij is, wel of niet christelijk! Respecteer elkaar en elkaars keuzes!!
  • Er is een verschil tussen kerkverlating met behoud van geloof en kerkverlating zonder behoud van geloof. Ik heb deze enquête ingevuld met een geliefde voor ogen die kerk en geloof hebben verlaten.
  • Ik mis mijn eigen teleurstelling: dat de gemeente mijn dierbare zo makkelijk losliet. Dat doet meer pijn dan zijn weloverwogen keuze. Maar daarna niets meer horen van medechristenen, was voor hem de ultieme druppel.
  • Misschien kerkverlaters een viering laten invullen die hun aanspreekt.
  • Ik voel me eigenlijk kerkverlater én kerkganger omdat ik een gemeenschap heb verlaten en me heb aangesloten bij een andere kerk met een andere cultuur. Dat is complex proces waarbij je te maken krijgt met rouw, teleurstelling, onbegrip twijfel, onzekerheid, verwachtingen, opluchting, uitdagingen blijdschap herkenning.
  • Ik vind het vrij veel vragen of een ander: de kerkverlater ik ben meer bezig met mijn eigen leven/geloof een ander heb je maar in zeer beperkte mate invloed op.
  • Ik heb gelukkig geen ervaring met dierbaren, die de kerk verlaten hebben!
  • Sommige stellingen kon ik niet beantwoorden omdat ze uitgaan van een tegenstelling die niet aansluit bij wat ik zie.
  • De kerk weet geen raad met een scheiding (huwelijk) Ook de ‘moderne’ evangelische kerk niet. Je wordt compleet aan je lot overgelaten.
  • Mijn kerkverlating is inmiddels meer dan 4 jaar geleden. En dat maakt dat de scherpe kanten eraf zijn. Ik heb de enquete ingevuld zoals het er toen aan toe ging en ook deels hoe ik er nu tegenaan kijk.
  • Professionele steun voor kerkverlaters is zo hard nodig!
  • Je eigen geloof ontwikkelt zich en is behoorlijk veranderd in de loop van de tijd.
  • Ik voel me enorm bevrijd.
  • Ik ben opgevoed in een religie. De dierbare die ik voornamelijk voor ogen had zijn mijn ouders. Ik was een tiener en erg gevoelig/ kwetsbaar waardoor ik hier een grote impact van ervaart heb.
  • Er is altijd een spanningsveld tussen eigen keuze en door God aangeraakt worden. Wat ik zelf best soms mis is dat we als kerkgangers niet meer blijdschap uiten over het hebben van die geloofsgemeenschap. Het feit dat iemand de kerk verlaat wil niet zeggen dat hij/zij niet meer gelooft, maar in elk geval geen aansluiting (meer) heeft gevonden binnen deze gemeenschap. In gesprek gaan hierover geeft misschien meer/eerlijker duidelijker beeld van de reden van vertrekken of blijven. Veelal liggen zaken veel genuanceerder dan je ooit in een enquête vragen kunt. Succes bij het verwerken van deze gegevens!
  • Bedankt voor de enquête! Is een belangrijk maar in veel gevallen niet zichtbaar hoeveel impact een religieuze opvoeding heeft gehad mocht je op latere leeftijd ermee stoppen. Ook is de psychische hulp vaak nog onkundig met dit probleem. Impact die het heeft in alle opzichten van leven als kerkverlater is gigantisch en vaak niet te dragen. Ik ben opgevoed als Jehovah’s Getuigen en pas met 30 jaar de keuze gemaakt dat het niet eerlijk was om mijn dochter hierin mee te slepen. Loslaten, ‘wakker worden’, boos zijn, vrede vinden, opnieuw leren leven, vrienden en familie kwijtraken, angsten kwijtraken, weer vertrouwen krijgen.. heeft 10 jaar geduurd. Ik ben nu ruim 40 jaar oud. Ik ben al heel ver, wonden zijn al wat genezen maar de littekens blijven.
  • Ik ben opgegroeid in het apostolisch genootschap en op mijn 18de eruit gestapt . Dit had ernstige gevolgen waar ik nu nog moeite mee heb. Ik werd totaal genegeerd in het gezin.
  • Ik ben van de oud ger gem in Ned naar (—tekst verwijderd om herkenning te voorkomen–) gegaan en kreeg mee dat voor mij de weg naar zaligheid afgesloten is. Daar heb ik heel veel moeite, pijn en verdriet door gehad. Ook door ouders en familie die bij de gemeente bleef die ik niet terug wilde kwetsen. Terwijl ze mij diep raakte. Met enkel ingeleverde losse regels en wetten. Nu heb ik een bewogen hart en verdriet om de angst die ze dagelijks ervaren…
  • Ik vind het jammer dat er veel veroordeling was binnen mijn voormalige kerk. En na vertrek weinig contact of aandacht.
  • Laat iedereen in zijn waarde, of je naar de kerk wil of niet. Ik geloof in liefde naar de medemens welke keuze hij/zij maakt .
  • Ik vind mensen in de kerk nog al bekrompen in hun gedachtegang.
  • Niet iedereen kiest bewust om weg te gaan, ik werd weggestuurd. Er werd aan mij verteld “jij had had net zo goed dood kunnen zijn” “ik heb niets meer aan jou” Alles voor de kerk en de gemeente..
  • Ik zeg nu tegen mezelf dat ik bevrijd ben van religie! Het is zo heerlijk om me nu echt helemaal vrij te voelen (lukt nog niet altijd, maar het idee is iig heerlijk)
  • Werd buitengesloten door familie, naast de vreugde van mijn keuze, gaf dat mij veel verdriet.

2. Wil je laten weten van welke geloofsgemeenschap je lid bent of welke je hebt verlaten?

3. Voor kerkverlaters: hoe lang is het geleden dat je de geloofsgemeenschap verliet?

4. Voor kerkgangers: hoe lang ben je al lid van de geloofsgemeenschap waar je momenteel bij hoort?

5. Voor kerkgangers en kerkverlaters: wat deed/doet jou pijn rondom kerkverlating? Welke opmerkingen ervaar je als ongewenst en/of oneerlijk?

Antwoorden: 453x, onbeantwoord: 249x

Antwoorden die herleidbaar zijn naar een persoon zijn (deels) weggelaten of geanonimiseerd.

Dit zijn de reacties, in willekeurige volgorde:

– Miskenning, beschuldiging, wantrouwen, niet luisteren, evangeliseren, geloof opdringen/bekeren
– Gebrek aan schuldbesef bij kerkverlaters, geloven is een keuze!!
– beschuldigingen
– verwijten
– Veroordeling
– Ongewenst en oneerlijk: inspelen op emotie vanuit gemeenschapsvisie van waarheidsbeleving; dus niet naast het individu staan of deze zien
– Scheve ogen, mensen die elkaar uitsluiten, mensen die drukker bezig zijn met hun gelijk dan met gods Liefde
Het lijkt alsof er maar één weg is. Één manier
– Ik ben geschrokken hoeveel mensen gewoon in de ontkenning schieten of niet meer reageren als bepaalde zaken niet blijken te kloppen.
– Het gevoel wat je krijgt bij een gelovige dat je dom bent, terwijl ik juist heel erg ZELF nadenk over de dingen en niet domweg als een schaap de kudde achterna ga
– Dat ik geen/weinig interesse en medeleven ervaarde toen ik besloot niet meer aan de kerkgang deel te nemen.
– Dat het mijn fout is, ik moet iets veranderen/rechtzetten
– Kerkverlating is niet hetzelfde als oppervlakkig zijn of verlies van geloof. Ik denk dat menig kerkverlater geloviger is als menig kerkganger
– Ik vind het vreselijk als mensen door kerkmensen worden ingedeeld in ‘gelovig’ en ‘ongelovig’. Waarbij het een goed is en het ander fout, nee zelfs eeuwige marteling oplevert. Zo zie je je medemens en wat je van hem/haar kan leren niet meer, maar alleen maar een evangelisatieproject. Denigrerend en je mist volgens mij juist de kern.
– het gebrek aan echt contact en interesse in elkaar
– Reactie v ouders. Ipv te informeren kwamen er oordelen. Het moeilijkst was het niet gezien zijn
– Onverschilligheid
– Het onbegrip, je willen bekeren, je te wijzen op de ‘foute’ keuze die je maakt. Opmerkingen zoals: je weet heel goed dat je nu ongehoorzaam bent.
– Opgroeien als in een familie ,.totdat je andere toon gaat aanslaan . Dan is familiegevoel weg en worden het opeens gevaarlijke mensen
– Veel kerken bieden veel meer ruimte dan, zeg, 20 jaar geleden. Dat wordt door kerkverlaters vaak genegeerd als zij over dit onderwerp praten.
– Uitsluiting door interne gerechtelijke commite
– Stilte
– Niet serieus nemen, niet echt luisteren
– Meeste pijn en achterstand: Niet geleerd om een eigen mening te vormen
– Je moet niet alles willen weten. Je moet geloven als een kind, die snapt ook niet alles, maar vertrouwt zijn vader. Je moet er ook wel voor openstaan om iets van God te ervaren. Uiteindelijk ligt het aan mij, doe ik iets fout dat ik niks van God merk.
– Maar wanneer je de kerk verlaat bevind je je ineens in de dorre woestijn van het post-kerkelijk leven. Want je verliest niet alleen je zondagmorgen activiteit, je verliest ook de mensen die daar ook zijn, je verliest je vrienden. Niemand begrijpt wat jou ineens bezielt. Toch is het niet ineens; de eenzaamheid begon al in de kerk, waar je zoveel moest en je dat niet wilde. Waar je dingen hoorde die je niet meer geloofde. Waar niet naar je kinderen werd omgekeken. Waar je niet mocht zijn wie je was en waar je niet mocht geloven wat ineens zo belangrijk voor je was: God is de Redder van alle mensen!
– De formele afkondigingen. Je blijft er toch bij horen, hoor (NEE dus).
– Dat verbinding/vriendschap blijkbaar afhangt van welke kerk/gemeente ik lid ben. Het begrip “kerkvrienden”. Geen vriendschap op basis van wie ik ben maar op basis van mijn religieuze voorkeur.
– een grote groep mensen laten je vallen. je bent per direct een outsider, of haast vijand, en iedereen wast zijn handen in onschuld, en gaat over tot de orde van de dag. je bestaat niet meer.
– Als kerkverlater: de onbereidheid van kerkgangers om te luisteren en te proberen te begrijpen, of enkel luisteren in de zin van ‘aanhoren’ om een insteek te zoeken om weer de weg naar her-bekering in te slaan.
– Ik overweeg kerkverlating. Ik twijfel nog. Ik zal de gemeenschap zeer missen.
– Negeren vanwege verlaten
– De onmacht van afgeserveerd worden en niet jouw kant van het verhaal kunnen vertellen. Dit omdat je door uitsluiting monddood bent gemaakt en er een verbod op contact is.
– Dat veel mensen je niet meer willen kennen
– Het verwijt dat ik tegen Gods wil in ga door de (ware) kerk te verlaten.
– Dat het slecht met me gaat aflopen omdat ik hun godsbeeld verlaten heb. Nooit mijn eigen gevoelens serieus mogen nemen, want de kerk/ de gelovigen weten wat het best is voor mij. Het is niet nodig daar zelf ook een mening over te hebben, zelfs niet als het gaat om essentiële zaken zoals je huwelijk of je kinderen.
– Goedbedoelde bekeerpogingen en het feit dat kerkgangers totaal niet geïnteresseerd zijn in het waarom.
– Eerst wordt je wat denigrerend behandeld  neiging om je te bekeren. Als je vervolgens met sterke en doordachte argumenten komt, dan wordt er minzaam teruggedeinst. En dan sta je alleen.
– dat het geloof de enige weg is, en anders de hell
– dat mijn ouders zeiden: was je maar dood gegaan toen je nog geloofde.
– Het meest pijn deed dat er niemand was/is die erop gereageerd heeft, ik kwam niet meer in de kerk en er is nooit iemand geweest die me gevraagd heeft waarom, of me uberhaupt iets gevraagd heeft, ik ben weg en dat is het. Hoezo allemaal kinderen van eén vader? geloofsgemeensschap, weg is weg kennelijk, niet meer van belang ofzo
– Dat er een onderwerp voor gesprek is verdwenen dat voor mij erg belangrijk is.
– Het werd nauwelijks opgemerkt
– Dat de kerk als een gebouw wordt gezien, niet als gemeenschap. Dat het om geld draait. Dat het alleen grijze koppen zijn. Dat geloven iets is geworden wat je moet uitleggen/verdedigen/verantwoorden.
– Wat ik mijn kinderen dan mee wil geven. Hoezo? Wat geven zíj hun kinderen mee? Maar dat is automatisch goed en verantwoord ofzo. Terwijl ik geen goedkeuring krijg omdat ik niet met hen bijbellees e.d. Het gevoel dat ik niets mag zeggen over hun geloof, maar dat zij wel gewoon mogen zeggen tegen mij dat ik naar de hel ga, God ‘afwijs’ (wat niet zo is, ik geloof gewoon niet meer dat ik gered hoef te worden), etc.
– Brieven met: “wij hebben het licht van de heer gezien en we gunnen dat jou ook” “ik bid voor je dat je weer mag geloven” “als je dat gelooft ben je een kind van de duivel”  “er is alleen A of B, jouw weg bestaat niet” “je houdt jezelf voor de gek” “hoe kun je iemand die jou alleen maar liefheeft afwijzen?!” Of (emotionele) discussies aangaan omtrent geloof en pogingen om te overtuigen. “Christenen zijn (moreel) betere mensen” Of van buiten de gemeenschap: “wat traumatiserend!” “Wat waren jouw jeugd en de denkbeelden waarmee je bent opgevoed erg/vreselijk/belachelijk!!” “Wat goed dat je eruit bent!”
– Omdat ik autistisch ben worden er aan mjjn gedrag zaken gekoppeld die niets met mijn gedrag op dat moment van doen hebben. Dat is erg eenzaam. Ook krijgen sommige mensen een hekel aan mij en moeten ze dat perse laten blijken. Hierdoor wel eens op het punt gestaan weg te blijven. Maar tot nu toe nog niet gedaan
– De beschuldiging dat ik naar de hel zou gaan. Die ik uiteraard wel had verwacht. De achterlijkheid, dat ik er niet over na zou hebben gedacht. Vooral van mensen die laagopgeleid zijn en fundamentalistisch zijn, en dus zelf nooit nadenken. Sowieso is er voor intelligente hoogopgeleide mensen, die zelf kritisch nadenken, geen ruimte in de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt). En ook niet in andere orthodox-protestantse kerkgenootschappen. Ik heb een enorme hekel aan orthodoxie en fundamentalisme gekregen. Maar ook omdat orthodoxe/fundamentalistische gelovigen niet consequent zijn. De God van de gereformeerde belijdenisgeschriften is gewoon evil. Hij laat mensen voor eeuwig branden in de hel, omdat ze het offer van Jezus niet accepteren, of hier nooit van gehoord hebben. God is een kwaadaardige entiteit. Dat moeten orthodoxe gelovigen toegeven. ‘God is liefde’ is een belachelijke leugen. Een doorzichtig reclamepraatje. God is niet groot zei Christopher Hitchens dan ook terecht.
– Wat ik het allerergste vond was de oorverdovende stilte. Ik ging soms mee als mijn ouders het vroegen, en dan deed iedereen heel tof en gezellig, roepen ze dat ze me missen, maar ik hoor niets. Tijdens mijn verlatingsproces ben ik wel eens een tijdje uit een huiskring gezet omdat ik “negatieve keuzes maakte”, juist toen ik zo kwetsbaar was lieten ze me vallen. Dat heeft mijn plan om weg te gaan  zodra ik uit huis was alleen maar gesterkt.
– Dat dierbaren zich zorgen maken om mij. Terwijl ik zo bevrijd ben
– de verstoting en het vernederen en de beledigingen, nul empathie
– Mensen die oprecht geloven in de leer die in de bewuste kerk verspreidt wordt, zien je vaak als afvallige. Dat vind ik jammer, want met die mensen kan je vaak dan ook geen goed gesprek voeren of alleen maar begrip krijgen. Verschilt overigens ook per persoon. De een kan zich beter inleven in een keus dan een ander
– Een kerk is mensenwerk, dus ‘gedoe’ en ruzie is te verwachten. Dat vind ik wel lastig als reden voor vertrek. Je hoopt dat mensen met elkaar in gesprek blijven, maar helaas lukt dat niet altijd.
– Het idee ‘welke rol heb ik hierin gespeeld’, en ‘waarom heb ik hier tot  op het moment dat er een kerkverlater was geen verandering in kunnen brengen?’
– Het feit dat er een verklaring gezocht wordt. Het is onmogelijk gewoon een andere mening te hebben. Dus wordt het niet gelijkwaardig
– Pijn deed het als mijn ouders zeiden: diep van binnen weet je wel wat het goede is. (niet wat ik deed, uiteraard)
– Er wordt lelijk gepraat over kerkverlaters waardoor het moeilijk is om erover te praten of zelfs weg te gaan omdat men dan lelijk over jou gaat praten.
– Onderwerp werd genegeerd. Doodzwijgen. En ook: niet kerkelijken hebben geen diepgang.
– Goedbedoelde opmerking dat het oké is om even een pauze te nemen en dat er wel weer een moment komt dat ik terug zal keren. Alsof alleen binnen de kerk het juiste pad is voor een gelovige Terwijl ik juist buiten de kerk veel meer rust in mijn geloof ervaar dan binnen de kerk.
– Dat er zoveel kerkverlaters zijn die alleen maar aan zichzelf denken en ‘het zinkende schip’ verlaten.
– De zorgen dat het met mij helemaal fout was gegaan, voor mij bidden, proberen me terug te praten
– Toen ik uit de kast kwam, mocht ik ineens niet meer aan het avondmaal en moest ik direct stoppen met jongerenwerk
– Eenzaamheid.  Oneerlijkheid
– Het onbegrip vanuit het Apostolisch Genootschap. Zelfs heden ten dage nog steeds.
– Dat ik niet vanwege de fout van mensen het geloof moet verlaten. Maar ik verlaat het geloof eigenlijk omdat ik GOD een narcistische god vind (in ieder geval als ik naar zijn leer uit de bijbel kijk en de afhankelijkheid die hij wilt en dat ik altijd zondaar/niet goed ben vanuit mezelf). Maar wat ik het ergst vind is dat mensen me überhaupt niet meer hebben gecontacteerd (ondanks dat ik veel uren per week aan kinderwerk in de kerk kwijt was), en dat zelfs goede vrienden uit de kerk niets vanuit zichzelf laten horen. Maar ik krijg ook het gevoel dat ze bang zijn met mij contact te hebben, omdat ik uitgesproken ben in wat en waarom ik niet meer geloof.
– Het zwijgen, en of na jaren vragen hoe het met mijn kind gaat
– Stalken, bedreigen en de heksenjacht door (…verwijderd om herkenning te voorkomen…) leden om mij terug te halen
– Wat tegenviel was dat ik niet gemist leek te worden. Totdat een echtpaar mij een brief schreef om te laten weten dat de kerk niet beseft wat ze met mijn weggaan verloren.
– Verlies van ouders daardoor, ze willen geen contact meer wat zeer pijnlijk is voor mij.
– “Wat erg dat jij nu probeert te leven zonder god”
– Het feit dat mensen tegen je zeggen dat je naar een psychiater moet, mij het etiket Borderliner oplegde (moeder, gelukkig is dit niet gediagnosticeerd!)
– “Je komt wel weer tot inzicht.”
– Het negeren, de verwachting dat wij in de goot zouden belanden.
– Vragen stellen over hoe we omgaan met anders denkenden, eigen verantwoordelijkheid, inclusiviteit, vragen stellen
– Het gevoel van onmacht, en niet kunnen snappen wat de oorzaak precies is
– Dat ze pas zeggen dat ze weg willen, als ze de knoop al hebben doorgehakt. Je kunt er dan niks meer mee.
– Dat men praat alsof ze de waarheid in pacht hebben. Maar uiteindelijk rond je deze gesprekken met deze mensen altijd af met; ‘het is wel een geloof hè….’. Of te wel niemand die het zeker weet.
– Dat ik na 47 jaar als gelovige het evangelie niet goed begrepen heb
– Het blijven bidden voor je. En het over de tong gaan dat ik mijn ouders pijn heb gedaan…
– Dat de mening van de minderheid niet telt, terwijl dat de mensen zijn die nadenken en de goede dingen op het spoor komen
– Een gemeente die naar buiten gastvrij wil zijn maar dat ook voor de eigen leden moet zijn.
– Sommige mensen (familie, ouderlingen) dachten dat het een bevlieging was, terwijl er een jarenlange worsteling aan mijn kerkverlating vooraf ging.
– Met nek aangekeken
– Het ontdekken dat je de rug werd toegekeerd, maar meer nog 20 jaar na dato erachter komen dat ik ben opgegroeid in een totale indoctrinatie, met zeer veel valse voorwendselen
– Dat leiders niet open zijn waarom mensen weg gaan
– Het steeds ontkrachten van mijn woorden, emoties, gevoel. Mij “fout” maken. Dus werken op schuldgevoel.
– “Je maakt dit allemaal mee omdat je God niet meer dient”
– Dat kerkverlaters hun belofte verbreken
– Ik word minder serieus genomen door familieleden die nog gelovig zijn. Ik tel niet echt meer mee.
– Complete afkeuring door ouders
– Zolang je als mak schaap (en onderdanig) meeloopt vindt men je ok, zo niet laat men je vallen als baksteen
– Dat ik nu op 64 jarige leeftijd pas weet wie ik ben
– Al eerder de kerk verlaten, toch weer over laten halen, maar weggaan bijna niet er zijn vaak veroordelingen. Als je anders bent .
– Schaamte schuld verstoting
– Doodzwijgen
– Uitsluiting, geen communicatie meer, onzichtbaar bij kerkgenoten en familie. Verstoorde relaties.
– “Het is nu heeel anders dan vroeger….”
– Niet luisteren naar elkaar. Gelijkhebberij. Verwijten. Ruzies.
– De opgelegde schaamte, het appèl op je geweten terwijl je nog in een twijfelfase zit
– Dat men in de kerken totaal is afgestomp geraakt, ze zien echt niet in wat de ander drijft om weg te gaan. Ze willen / kunnen het niet eens zien of aanvoelen
– Als iemand die opgegroeid is in een (vooral) gezonde en ondersteunende christelijke achtergrond met veel vrijheid en bevestiging van wie ik ben, EN met uitleg die recht doet aan hoe in mijn ogen het bedoeld is, vind ik het enorm pijnlijk en schrijnend om te zien hoe intens mensen beschadigd zijn geraakt door ervaringen die haaks staan op die van mij. Religie (welke dan ook) is eigenlijk bedoeld als voeding voor de ziel in positieve altijd liefdevol bevestigende zin en als je die ervaring met religie hebt is dat een rijke voedingsbodem voor een gezonde persoonlijke ontwikkeling in samenhang met de schepping, de mensen en het goddelijke. Mijn hart krimpt er vaak van ineen en vaak zou ik graag iets willen laten ervaren hoe het anders en juist helend kan zijn, maar wanneer de pijn zo hevig nog is in de ander is dat niet wat ik te doen heb. Enkel aanwezigheid en ruimte scheppend voor het verhaal van de pijn. Maar de pijn die ik dan ook (aan)voel is intens.
– Als mensen gelijk zeggen dat je je wel bij een andere kerk aan moet sluiten omdat je niet in je eentje christen kunt zijn. Omdat je wel bij het lichaam van Christus moet horen en andere christenen nodig hebt om het geloof te beleven.
– Door voorganger gediscrimineerd
– “Jij kunt niet gelukkig zijn!”
– Dat ik tot mijn 18de elke dag daar heen moest. Moeten . In 2 werelden moeten leven. Vrienden kwijtraken
– Contactverlies familie, invulling van leven/ agenda
– Het niet meer geaccepteerd worden door familie
– dat mijn ouders toen vonden dat het niet goed kwam met mij
– Het verdriet van mijn ouders en als slecht kind gezien worden door anderen
– Als het welzijn /welkom zijn niet centraal staat
– Onbegrip van familie en kennissen vanwege het verlaten van het geloof en de gemeenschap
– Niet meer aangekeken worden en dat ik mijn ongeluk tegemoet ging
– Met de nek aangekeken worden
– Als kerkverlating als individueel probleem en/of zonde van die persoon wordt gezien
– de hypocrisie bij gelovigen.
– Dat ik weer terug moest gaan naar God .. ze daarmee lieten merken dat ze mijn proces niet begrepen.
– Je aankijken alsof je van het padje bent. Vragen hoe je aan je geestelijke voeding komt. Jou als minder zien en niet meer welkom zijn bij de kerk.
– Niets meer horen van mensen waarvan je dacht dat je een goede relatie met elkaar had. Blijkbaar was die alleen gebaseerd op het feit dat we op dezelfde manier geloofden.
– Als anderen veroordelend zijn en in onmin verder gaan.
– Dat zij zeggen er voor de ander te zijn en dat ze van je houden maar als je in de shit zit dan geven ze niet thuis. Hoor naar hun woorden maar zie niet naar hun daden
– Dat je wordt genegeerd, er is een soort oppervlakkige vriendelijkheid, maar mijn geloof wordt als van de duivel gezien.
– Dat je compleet werd buitengesloten. Ik zorgde voor brusjes. Die mocht ik alleen onder toezicht en na afspraak een korte tijd bezoeken.
– Dat je niet als persoon gezien wordt, als zuster. Niet als individu. Al 40 jaar wordt ik totaal genegeerd door familie & iedereen waar ik mee opgroeide..
– Als kerkverlater diepe pijn door eenzaamheid.
– Het schuldgevoel en de eenzaamheid. Opmerkingen zijn er zoveel dat ik ze niet kan noteren
– Opzettelijke psychische mishandeling m.n. vanuit de hogere geledingen van de kerk
– Kerk verandert, met name de prediking van het evangelie. Steeds oppervlakkiger.
– Dat er geen ruimte is voor zelfbeschikking en vaak meningen die compleet indruisen tegen mensenrechten. Hypocrisie
– Als ze mij als kerkverlater steeds vertellen dat ik iets mis
– Omzien naar elkaar en begrip. Meteen al van een predikant horen dat ik, mocht ik ooit een nieuwe relatie krijgen, er geen kerkelijk huwelijk kon plaatsvinden
– Er werd gewoon niet geluisterd naar je, alles was ter ere en glorie van het Godswerk en de Apostel. Het feit dat ik als mens niet gezien werd heeft me veel pijn gedaan, terwijl ik liefdevol in het leven sta..
– Dat je ineens alleen komt te staan terwijl je daar niet op voorbereid bent. Dat je in dat proces eigenlijk geen steun van oude geloofsgenoten kan vinden omdat ze jouw stappen niet kunnen volgen. Dit terwijl ik die steun erg hard nodig had omdat het heel slecht met me ging
– Eenzaamheid
– Twijfelen aan geestelijke gezondheid. Erg schrikken! Aardig doen met een bedoeling tot bekering. Erge zorgen uiten om mijn kinderen en gezin!? Het voor het blok zetten van mijn echtgenoot. Weten dat er gekletst word over je en niet met je. Geen reactie!? Van je eigen familie die er niet mee om kan gaan. De mensen, de gewoonte, de rituelen, de aanbidding missen terwijl je je er niet meer in kan vinden en je ook beseft dat het toxisch voor je was. Het omarmen dat dat de weg is die je zo lang bent gegaan. Loskomen van oordeel. De schijn vriendengroep, het groepsgevoel dat je erdoor kwijt raakt wetende dat het toch echt beter is. De ontnuchtering. Wat je jezelf allemaal ontzegd hebt. Of mij schamen voor wat ikzelf gedacht of gezegd heb tegen andere ongelovigen. Pijnlijk.
– Kerkverlaters weten niet wat ze aanrichten en zijn alleen gefocust op zichzelf.
– Mensen laten anderen makkelijk gaan!
– Ik heb hierbij weinig of geen pijn ervaren. Er is kort discussie geweest met mijn moeder maar dat ging snel over.
– Het negeren van mij
– Op Hemelvaartsdag een kaart van mijn vader in de bus krijgen met daarop: “een goede hellevaart!”
– Dat ze hoopten dat God uit de hemel zou komen om me te straffen met de dood
– Gebrek aan aandacht
– Uitsluiting,..veroordeeld worden..
– Haat, afkeer, uitsluiting
– is het vergeten….? De Kerk is van Christus!
– Werd genegeerd zoals bijna iedere vorm van gezond verstand werd genegeerd.
– Dat er vanuit wordt gegaan dat je niet meer gelooft
– Dat ik minder dicht bij God leef sinds ik niet meer naar een kerk ga. Dat is wat mij is verweten. Kerk was het belangrijkste van het geloofsleven. Dat moest ik goed wéten.
– Je hoort niet meer bij ons
– Ik zie je graag maar Jehovah komt toch op de eerste plaats. Dus daarom kan ik geen contact meer met jou hebben
– Zonder de apostel zal je nooit gelukkig worden.
– De angst dat mijn kinderen naar de hel gaan.
– Ik denk dat sommige familieleden vinden dat wij onze kinderen te vrij(blijvend) hebben opgevoed en dat ze daarom niet (of anders) geloven.
– Dat ze naar de hel gaan
– Uitgestoten worden – mensen die je niet meer zien staan als je ze tegen komt omdat je bent vertrokken. De opmerking dat je in de goot terecht komt als je vertrekt is me na al die laren nog het meeste bij gebleven
– Het doet pijn dat ik voor mijn hele familie dood ben en dat mijn kinderen wordt verteld dat het allemaal mijn schuld is en ik ook de enige ben die dit recht kan zetten door terug te komen.  Er wordt gezegd dat je met vrije wil erin gestapt bent. Maar wat is vrije wil als je erin geboren bent en iedereen van je verwacht dat je je in je tienerjaren laat dopen
– Angst voor de hel, de bestraffing. Misschien heb ik het wel fout.
– Pijn voor mijn ouders. Ongewenst was vooral de opmerking van de dominee, die mij met verheven stem hel en verdoemenis voorspelde. De oen.
– Opluchting
– “je gaat naar de hel”,  “wat hebben wij verkeerd gedaan”, “je hebt je laten beïnvloeden door de wereld”. Er was geen enkele aandacht voor het waarom van mijn keuze, er was veel aandacht voor het lijden wat de ander moest dragen door mijn gedrag.  Of zoals Aleid Schilder het formuleerde “hulpeloos maar schuldig”,  Ook na 20 jaar is er de stille afkeuring / teleurstelling rondom het thema kerkgang / geloof. Over andere onderwerpen kan er gelukkig wel gesproken.  Het contact met mijn ouders is vooral functioneel. Met vrienden en familie van mijn eigen generatie speelt de afkeuring / teleurstelling geen rol. Daar wordt het, word ik, gewoon geaccepteerd om wie ik ben. Heul fijn 🙂
– Wel respect eisen voor het geloof, maar geen respect terug krijgen
– Dat ik tot het minimale percentage behoor als afhaker
– Mensen denken dat er iets mis is met je en reageren alsof ze het recht hebben er iets over te zeggen en reageren op die manier dat ze in de basis al 100% zijn overtuigd dat geloven beter is. Het is pijnlijk en denigrerend. Je weet dat je keuze wordt afgekeurd.
– Er werd gezegd dat mijn angststoornis/depressie/trauma zoals het nu is veroorzaakt dus doordat ik niet meer geloof en naar de kerk ga
– Het uitblijven van echte interesse waarom je niet meer kan/wil komen, kortom geen moeite doen om je “binnen” te houden terwijl je daar al 15 jaar komt. Maar het tegenovergestelde zou natuurlijk ook niet fijn zijn.
– Er worden dingen veranderd, waardoor ik mijn behoeftes niet meer vervuld zie. Intelligentie gaat boven zielsgebeuren en inspiratie
– Ik kon het geloof en gevoel in de gemeenschap niet meer met hem delen. Ik heb daar geen steun bij gekregen.
– Dat je jezelf als een zwart schaap ziet. Dat je ongelijk hebt. Dat je je ouders verdriet doet. Dat ze zich schamen voor jou.
– Compleet negeren, kerkgangers die mij vermijden, geen belangstelling.
– Dat het gemakzucht zou zijn
– Hoogmoed en veroordeling
– Bijna geen contacten meer, mensen gaan enkel met je om als je in kerk komt. (Niet iedereen gelukkig, wel paar warme contacten behouden)
– Nu je naar de remonstranten gaat kun je net zo goed gelijk stoppen met geloven. Die geloven niet. En JIJ (stemverheffing en vingerwijzing) brengt mensen in verwarring!
– het doodzwijgen van de familie en vrienden. Net of het geen waarde had dat ik mij met ziel en zaligheid 33 jaar had ingezet in de gemeente. En het oordeel dat later kwam, bidstonden dat ik maar weer terug zou komen.
– “Het is nu heel anders” (en dus moet ik zwijgen over toen?)
– Buitensluiten, doodzwijgen
– zelf heb ik de kerk niet verlaten, maar sta er wel heel anders is. Geloven in een god die niet bestaat.
– In een keer al je vrienden kwijt
– Dat ik nu afvallig ben en dood volgens mijn vader en ze mijn kinderen nooit hebben willen ontmoeten nooit hebben gezien
– Dat je nooit geaccepteerd zal worden hoe je daadwerkelijk bent.
– Het doet mij pijn als mensen de oorzaak zijn van kerkverlating.
– Het komt vanzelf wel weer goed, Het zat er altijd al in, Laat maar los en blijf bidden
– Kerkelijke bemoeienis rondom scheiding van mijn zus en het aflezen van mijn naam als kerkverlater werd door dominee in 1 telefoongesprek genoemd, kennelijk om ze nog meer te shockeren. Ik was rond de 35 en het kwam hen niet als verrassing. Naar mij heeft hij niet gebeld.
– Gebedsgenezingen, verstoten zijn, eenzaamheid, de verwijten dat ik naar de hel zal gaan.
– Ben angstig, slaap slecht, zal ALTIJD conflicten vermijden, Ben erg onzeker. Heb altijd behoefte aan bevestiging en dat is wat anders dan ‘vissen’ naar complimenten.
– dat ik begrip moest hebben voor de anderen
– Me niet gezien als mens. Ik deed er niet meer toe
– Niet geaccepteerd worden voor wie ik ben.
– Elkaar niet kunnen vasthouden
– Dat ik elke dag worstel met de gevolgen van Religieus Traumasyndroom en dat zij ondertussen zwelgen in hun eigen gelijk, menend dat ik het er zelf naar gemaakt heb door ‘zo moeilijk’ te doen.
– “Je gaat naar de hel” WTF, zijn zij daar de poortwachter dan? De arrogantie ook, onverdraaglijk gewoon!
– Generaliserende oordelen over en weer, mensen die menen de enige waarheid in pacht te hebben
– Alle opmerkingen daarover
– “Nee joh, je bent en blijft toch echt Apostolisch”
– Dat het gesprek soms niet meer mogelijk is en dat de gemeenschap in zijn geheel moet ‘boeten’ voor wat sommige in die gemeenschap hebben gedaan of doen.
– Conclusies/oordelen vanuit de kerkenraad of andere blijvers.
– De uitsluiting an sich
– Het feit dat ik in religieus mishandeld ben door ouders die dachten het goed te doen. Het feit dat je vanaf heel jong iedere avond voor het slapen gaan op m’n knietjes moest om te zeggen dat ik die dag weer het kwade had gedaan en dat mijn zonden vele waren…rarara hoe wordt je brein dan gevoed ?
– Dat iemand toen ik in scheiding lag en daardoor niet lekker in mijn vel zat met Jezus op de proppen kwam. Als ik weer zou geloven zou alles goed komen. Dat gaf me heel erg het gevoel dat aan mijn gevoelens en problemen voorbij werd gegaan.
– Het niet meer bestaan voor je familie
– Ik werd genegeerd en had ineens geen vrienden meer
– Hoezeer mijn ouders ook hun best doen om mij te willen begrijpen, eens in de zoveel tijd stellen ze toch weer de vraag: ‘Bid je wel? Geloof je wel?’ of de oprecht geuite woorden van mijn moeder: ‘Het is mijn grootste wens dat jij nog eens tot geloof zult komen…’ Die woorden deden pijn en veel verdriet, doordat ik wist dat ik nooit zal gaan geloven op de manier zoals zij en omdat ik het zo graag goed wil doen voor mijn moeder om haar liefde te ‘verdienen’ en dat ik haar grootste wens nooit in vervulling zal kunnen laten gaan.
– Wanneer iemand binnen de kerkorde over de schreef gaat, dan krijgt de hele Kerkorde het voor haar kiezen. Niet fair, maar (in geval van de RK Kerk) ook niet onbegrijpelijk, aangezien de Roomse Kerk een Institutioneel Religieuze Dictatuur is.
– Onbegrip van gemeente maar ook van ongelovige familie.
– Ruzie met enkele mede geloofsgenoten kan leiden tot kerkverlating. Jammer, want er blijven zoveel anderen, waar geen ruzie mee is, over!
– Verlies van geloof in God, normen, vrijheid.
– Opmerkingen als, je doet je familie veel verdriet als je weggaat …
– Het gaat vooral om het ‘niet praten’. Er werd gezwegen en daardoor ook heel pijnlijk. Alsof je het niet waard bent om mee te spreken
– Dat oude gemeenteleden je negeren als je ze tegenkomt. Doen alsof ze je niet kennen.
– Doen alsof je dood bent, niet (meer) bestaat
– Mensen zijn vaak bang dat het mis gaat met kerkverlaters daar ben ik minder bang voor God laat niet los wat Hij begon en eens komen ze toch weer bij hem uit. En geloof is niet aan een gebouw gebonden.
– Dat je door de mensen die bleven niet langer voor vol wordt aangezien.
– Geen opvangnet. Ik bedoel hiermee dat er geen begeleiding is vanuit de sociale diensten. Dit geeft het gevoel dat het niet erkent wordt dat het een hele moeilijke stap is met gevolgen in vele levensdomeinen.
– Het gevoel te zijn verworden tot een persona non grata.
– voelde me erg eenzaam!
– Het onuitgesproken maar goed te voelen oordeel dat je dan op het verkeerde pad bent en naar de eeuwige hel gaat. Vind ik shockerend dat dierbaren hiervan overtuigd zijn.
– Onbegrip en uitspraken als in: je hebt geen doel in je leven. Of dat ze voor je gaan bidden. Alsof ze je alsnog willen veranderen. Vreselijk. Hoezo iets buiten jezelf nodig hebben om tot zelfrealisatie te komen? En dat kinderlijke gebed te pas en te onpas alsof er niet gedeald kan worden met mijn keuze. Alsof dat niet geaccepteerd wordt
– Niks deed pijn. We werden ook niet gemist.
– Mensen hebben mensen nodig, in welk verband ook. Een begrip als vrijheid is daarom meerduidig. In onze liberale kapitalistische samenleving staan relaties daardoor onder druk. Los daarvan geloof ik dat vrijheid en liefde niet onafhankelijk van elkaar bestaan. Liefde kan niet zonder individuele vrijheid, maar individuele vrijheid kan ook niet zonder liefde.
– Verdriet ouders
– “God laat jou niet los..”
– Er is geen ruimte voor discussie of vragen. Je krijgt altijd cliché antwoorden op serieuze vragen. En omdat “God het zegt” of “omdat het in de bijbel staat” doodt elke discussie en bestempelt de vragensteller tot “zondaar”, “rebel”, “ongehoorzaam”, “ongelovige” etc.
– in één klap werden alle contacten verbroken, ik ‘bestond’ niet meer…
– Dat niemand er aandacht aan besteed heeft. Niks!  Alsof het ze niks kon schelen. Een extra bevestiging dat geloven een hobby is
– Eenzaamheid. Ik mis jou op een bepaalde plek(hypocriet)
– De angst te zien bij mijn ouders dat ik er niet in het paradijs ging komen. Voelde mij zo alleen en bang!
– Het modder gooien van kerkverlaters.
– Verliezen van je veilige omgeving en wereldbeeld
– De angst voor de hel is by far het ergst.
– Dat de kerkgemeenschap denkt dat ik ben gezwicht voor de verleidingen van de wereld, en mensen van buiten de kerkgemeenschap niet beseffen wat het betekent om daarin op te groeien en snel denken dat je vanwege regeltjes weg bent gegaan en je dus niet echt begrijpen.
– Mensen die je keuze veroordelen en zeggen dat je beïnvloed bent door de duivel. Of die je keuze niet serieus nemen, zeggen dat je nog wel achter “de waarheid” komt. En je dan soms mee proberen te lokken naar diensten, of beledigd zijn als je niet naar een doopdienst meegaat.
– Dat ik nooit gelukkig zou worden
– Er word even snel voor iemand gebeden op zondag voor die persoon en dat lijkt het dan te zijn. Geen woord over hoe verdrietig dit is en welke verscheurde gevoelend het geeft, aan beide kanten. Daar heb ik moeite mee. Behoefte aan meer kwetsbaarheid laten zien.
– Het missen van mensen om je (hem) heen die je stimuleren om de nabijheid van God te blijven zoeken en/of ervaren
– Teleurstelling dat je nu niet meer leeft zoals het ‘hoort’. De angst van anderen dat jij naar de hel gaat. En de enorme blijdschap om degenen die het wel ‘goed’ doen, zoals mijn broer die pas belijdenis deed.
– Kerkverlating zou kunnen betekenen dat mensen zich geen deel van de familie van Christus meer voelen, terwijl we zijn handen en voeten zouden moeten zijn. De kerk is maar een instituut, goed om net elkaar over inhoud te praten onder het genot van een kop koffie of thee. Ook goed voor een moment van bezinningl
– Ontstaan van emotionele afstand met vertrouwde mensen en het door hen negeren en doodzwijgen van mijn beweegredenen om de kerk te verlaten. Bang voor hun eigen gefundeerdheid en confrontatie met twijfel?
– Rouw. En het blijven zoeken naar contact met de Eeuwige
– Dat ik niet mocht scheiden en zeker geen nieuwe relatie mocht aangaan.
– Dat mensen niet op het moment zelf vertellen wat hen dwars zit maar achteraf tegen het geloof aanschoppen. Als dan geprobeerd wordt om fouten van vroeger recht te zetten wordt niet mee gedaan in het gesprek
– Met de vinger naar een ander wijzen; niet vergevingsgezind zijn; dat het een sprookje bleek; dat ik dom en naïef ben
– Ontkenning dat het een sekte is
– Het feit dat ik mijn ouders verdriet deed. De neerbuigende houding van mensen uit de gemeenschap (als ik die bij mijn ouders tegenkwam), zo van “jij komt nog wel met hangende pootjes terug”.
– Ik voel me vreemd in een seculier wereldbeeld.  Miste het delen en vieren van de heiligheid van het leven en het contact met de goddelijke wereld.
– Het God de rug toe keren
– Dat mijn ouders niet achter me stonden, er ruzie was, er niet over werd gecommuniceerd
– Onbegrip, denken dat ik fout was
– stereo typeringen
– Dat het voelt als een leugen en dat alles nu anders is vind ik oneerlijk omdat het daarmee ook de pijn ontkent en de impact die verlating heeft teniet doet
– karikaturen over de kerk doen pijn
– schaamte, had ik het voordien maar geweten dan had ik kunnen luisteren
– Oh je gaat uit de gemeente, jammer.
– Van familie en ongefundeerde ideeen
– Dat je het juiste geloof verlaat . Dat je moet vergeven en weer lid moet worden
– De opmerkingen van kerkgaande familie die erg altijd maar over dat geloof gaan. Altijd maar, zou je niet toch? Nee dat wil ik niet meer, ik ben er bewust uitgestapt. Ik snap niet dat ze dat iedereen binnen de kerk leren. Daarmee worden mensen juist weggeduwd.
– Mss het archaïsche godsbeeld dat de anderen er nog op nahouden en dat zij dan denken dat ik dat ook heb.
– Je bent gelijk van geen enkel belang meer voor de kerkgangers
– Je bent niet kerkelijk genoeg , God regeert , en de straf van god is corona
– Oordeel en kortzichtigheid
– Toch een gemis bij het verlaten, ondanks de dwang dat ik moest gaan
– Dat je geen morele waarden meer zou hebben
– Je word buitengesloten. Mensen vragen nergens naar. Je hoort er gewoon niet meer bij.
– “Wie God verlaat heeft smart op smart te wachten”
– De stelligheid van het eigen (on)gelijk
– Dat iemand datgene wat voor mij essentieel is verlaat en zelfs haat.
– Jammer dat we je niet gekend hebben (kaartje van de vrouwenvereniging) Na 11 jaar lidmaatschap!
– Het wegkijken
– Kerkgangers zitten vaak zo vast in hun geloof dat ze niet (willen) begrijpen dat er mensen zijn die wel in God geloven maar niet in de ‘kerk geloven. Dat dat 2 heel verschillende dingen zijn
– de kerkverlater beschuldigt mij ervan het haar te verwijten, terwijl ik mij afvraag waarin IK tekort schoot.
– Het verlies van vrienden.
– dat er binnen de ggz helemaal níemand was die mijn angst om zélf te kiezen begreep
– Dat ik na 45 jaar pas de term Religieus Traumasyndroom tegenkwam, waardoor alles op zijn plaats viel. Het lag dus niet aan mij!
– De mensen die mijn ouders naar mij toestuurden om mijn te overtuigen terug te komen en een vriendin die zei dat de vriendschap nu minder waard was nu we het geloof niet meer deelden.
– Angst dat de relatie met God ook wordt verstoord.
– De complete stilte vanuit de kerkgemeenschap, net alsof ze het wel best/beter vonden dat ik wegging
– Ik voelde en voel geen pijn rondom kerkverlating, het was en is een bevrijding. Van mij mogen ze zeggen wat ze willen, maar ik neem geen blad voor mijn mond in mijn reactie daarop.
– Mijn moeder ging het huis uit omdat zij geen apostolisch was. Zondag altijd ruzie, doordeweeks kwam de voorganger en het was altijd hommeles, ik was bang .
– Alle familie en vrienden waar ik mee opgegroeid was in een klap kwijt
– Het verlies van echt contact met ouders. Het was onbespreekbaar. Ik was eenzaam en alleen en dacht dat ik fout was.
– Dat er niemand meer vraagt naar de reden waarom je niet meer komt
– Onbegrip over reden van de kerkverlating
– Beschaamd vertrouwen
– Doorsnijden van familiebanden. Niet omdat relaties in fysieke zin worden doorgesneden, maar in geestelijke zin. Dus meer existentiële banden
– Het me verraden voelen om wie ik hen en om hoe ik geloof
– Mensen zitten vast in het systeem, een stap naar buiten durft men niet.
– Het gevoel dat er daardoor tussen mij en de ander iets veranderde, terwijl omgekeerd toen we deel werden van dezelfde gemeenschap dat gevoel helemaal niet zo bewust was ontstaan.
– Dat er niet meer naar ons omgekeken werd
– Weinig tot geen vragen van mensen
– De realisatie van mijn ‘waan’ daaromtrent.
– Hypocrisie
– Als iemand geen zin meer heeft om te komen hoeft hij dat voor mij niet meer te doen. No hard feelings, maar wees wel eerlijk over de reden. Als iemand zich gekwetst voelt door de geloofsgemeenschap is dat heel erg naar. Dat kan nooit de bedoeling zijn maar gebeurt helaas wel. Maar hopelijk ziet de gekwetste dan dat niet iedereen dit zo voelt en dat er andere mensen zijn die zich wel goed voelen in dit geloof. Je hoeft dan dus niet alles te veroordelen. Vaak Verwacht de gekwetste heel veel begrip  voor zijn situatie maar kan zelf geen enkel begrip opbrengen dat het voor anderen anders kan zijn. Er komt dan een houding: je bent met mij of tegen mij. NAAST elkaar lijkt niet meer te bestaan jammer genoeg
– Vrijheidsbeperking en extreme groepsdruk is nooit goed! Als mensen dat ervaren(hebben) moet er iets mee.
– Dat er geen ruimte is voor een andere werkelijkheid maar dat alleen hun waarheid dé waarheid is
– Wat het meeste pijn doet is natuurlijk het gemis van mijn ouders en broer. Ik mis ze verschrikkelijk. Opmerkingen: “Het is alsof je ernstig ziek bent en je ligt op de operatietafel. Daar mogen wij niet bij zijn”. “Jij hebt ervoor gekozen om gedoopt te worden en je wist wat de consequenties zouden zijn als je uitgesloten werd, dus het is jouw eigen keuze dat we niet met jou omgaan”. Ik ben als getuige opgevoed en op 11-jarige leeftijd gedoopt. Mij werd aangemoedigd om op die leeftijd een beslissing te maken waarvan de consequenties nu zijn dat ik mijn familie al 15 jaar kwijt ben.
– Verstoting, uitsluiting, genegeerd worden enz.
– Dat de één zoveel steun heeft aan het geloof, terwijl de ander er kapot aan gaat en dat er dan over en weer zo weinig begrip is.
– Het ligt aan jou, je ziet het verkeerd, je begrijpt niet waarom we de dingen zo doen, je hebt een te behoudend godsbeeld
– Dat de oorzaak bij mij persoonlijk ligt. De oorzaak ligt niet bij de verlaters persoonlijk, de oorzaak ligt in de beklemmende liefde die persoonlijke ontwikkeling en groei in de weg staat
– Wat in liefde is gedaan blijft altijd bestaan
– Dat je vrije keuze consequenties heeft die je als kind nooit had kunnen voorzien
– Loslaten (anders elkaar vasthouden) kan soms de juiste keus zijn. Elkaar laten gaan ‘in vrede’ vraagt oefening en geduld; over-en-weer
– mijn worsteling
– Dat mensen zich niet meer thuisvoelen.
– Als mensen de kerk verlaten omdat ze beschadigd zijn door anderen
– contact vermijden van kerkverlaters
– Dat je in iets geloofd hebt wat er eigenlijk niet was…. 60 jaar lid…. Je raakt het niet meer kwijt met je geschiedenis moet je leven
– Dictatoriaal beleid.  Vrijheidsbeperking. Geen eigen mening en keuzes
– Dat je niet dingen altijd samen kunt delen
– Dat ik geen verjaardagskaart meer ontving
– Totale desinteresse waarom je bent ‘weggegaan ‘.
– Bij uitsluiting je ineens niet meer bestaat en je je verhaal niet kan vertellen.
– Onbegrip en totaal onbespreekbaar bij ouders.
– Ik werd in de ban gedaan. Maar het is al heel lang geleden
– Het vervelende non-verbale gedrag, er word door velen niet uitgesproken hoe dierbaren denken over je kerkverlating. Je voelt het wel haarfijn aan dat ze het er niet mee eens zijn.
– Dat ik mijn eigen dochter en ouders niet meer mag zien/spreken
– Jammer een gemis voor ons.
– Het onbegrip doet pijn en vooral dat veel mensen niet snapten hoezeer mij mijn kerkelijke opvoeding beschadigd heeft
– Uitsluiting door familie, vrienden en bekenden
– Je wordt vernietigd en komt niet in het paradijs.  Het zal je slecht vergaan. Je bent nu slechte omgang.
– Totaal geen reactie van kennissen of familie gehad
– Rondom kerk verlating niet zoveel eigenlijk. Ik was er vrij zeker van. De “pijn” zit in het verliezen van contacten. Het punt is dat ik niet een persoon ben om ineens  andere vrienden te hebben. Ik beschouwde die mensen ondanks het geloof als vrienden. Helaas wordt je op een vriendelijke manier vermeden. Alsof je de COVID hebt. Je kan niet een normaal gesprek hebben want geloof en wetenschap zijn echt vijanden van elkaar. Dus…leef ik m’n leven …vrouw gaat naar de kerk en ik slaap uit. Zondagen zijn het ergste. Weekdagen bijt je jezelf vast in werk en “vergeet” de rest. Opmerkingen wat ergert mij zijn “je weet het toch nog wel” “denk toch aan opa” “denk toch aan je vader”
– Ik wil graag vrij gelaten worden. En niet proberen met mij te bidden of over te halen om naar de kerk te gaan. Leven en laten leven.
– Het is een persoonlijke keuze, dus ik vind niets hierom heen pijnlijk
– De groep van (…verwijderd om herkenning te voorkomen…) ; alsof ik mijn eigen kerk stichtte binnen de kerk. Het wantrouwen naar mij toe na 25 jaar kerkbezoek.
– Dat het gesprek verbroken wordt, en dat er m.i. vanwege een verkeerd beeld of dogma afstand genomen wordt.
– Schunnige, volledig contact verbreken
– dat het niemand interesseert. Mijn opstappen heeft alleen hun probleem opgelost. Er hoeft niet meer over nagedacht te worden.
– mensen laten denken dat ze erbij horen maar uiteindelijk afwijzen op bijvoorbeeld hun geaardheid (kom zoals je bent en niet met uitzondering van. )
– Het is jouw keuze dat we geen contact meer met je willen. Jij bent de oorzaak van alle problemen. Jij moet normaal doen (als het om mijn misbruik verleden ging)
– Je werd daarna genegeerd… vermeden…en als afvallig gezien terwijl wij onze reden bewust niet geventileerd hebben uit respect voor anderen. Het negeren was binnen familie direct en volledig…en bij gelovigen duurde het enkele weken langer voordat het negeren startte.
– Of de kerk het geloof maakt, de vraagtekens die bij de verkondiging geplaatst werden
– De reden waarom, en dat hier nauwelijks naar gekeken wordt
– Ik heb een aantal jaren vastgezeten in een dwingend denksysteem, wat me enorme spanning opleverde. Daardoor heb ik sinds die periode onafgebroken hoofdpijn. Dat is zo’n 45 jaar..
– Sociale Uitsluiting
– ‘Ik zou het minder erg vinden als je kanker zou hebben dan wanneer je niet meer gelooft.’ De teleurstelling en onbegrip en vooral het gevoel dat mijn geluk ondergeschikt is aan de overtuigingen van anderen
– De kerk verlaten vanwege het instituut kerk is wat makkelijk. Je kan ook Nederland verlaten vanwege de overheid….Kerk zijn is voor mij samen gemeenschap vormen. Hier kan je samen vorm geven aan je geloof. Uiteindelijk gaat het om de mensen, maar dat geldt voor alles.
– Jammer. Moet iedereen zelf weten. Ik heb respect voor ieders keuze in dezen.
– Dat er niemand was die vroeg waarom ik weg was gegaan.
– De rol van bestuur /familie in leiderschap.
– Ik heb jaren geleden een kerk verlaten. Iemand zei dat ze hoopte dat ik, nu ik de kerk verliet, God ook niet zou verlaten.
– Aannames die gedaan worden en ongevraagde adviezen. Liever vragen stellen en het gesprek aan gaan
– Het gevoel dat je krijgt dat je ook NEE tegen God zegt
– dogmatisch denken voelt als een beperking
– Het is mijn schuld dat mijn dochter niet meer gelooft
– Dat ik sinds vorig jaar, toen ik de kerk verliet, in therapie ben en dat mijn therapeut zei dat ik mogelijk de rest van mijn leven met de schade moet dealen.
– Juist de stilte heeft mij wel pijn gedaan. Mijn eigen confrontatie met effecten van geloof (als kind) is ook pijnlijk.
– dat het meevalt, dat ik weer terug kom, dat mijn ouders de verkeerde versie van het geloof hadden en dat er betere zijn.
– Na de scheiding wilde de kinderen niet meer naar GG (Gereformeerde Gemeente, red.) gaan. Naar de (…verwijderd om herkenning te voorkomen…) kerk gegaan. Tegen de kerkeraad GG verteld dat dit de enige manier is om kinderen in de kerk te houden daar waren zij het mee eens. Zelf wel lid gebleven, maar nooit meer iets gehoord van de GG.
– De teleurstelling die mensen ervaren
– Nee, geen opmerkingen, gewoon helemaal geen contact meer, behalve met vrienden die ik al had en daar nog heen gaan. Zijn maar 3 vrienden, dus wel weinig. Rest nooit wat van gehoord. Dat deed en doet wel soms nog pijn.
– Verdriet van ouders.
– Mijn echtgenoot vindt dat de kinderen niet meer geloven  . Ik zie dat anders . Hun geloof is er wel alleen op een andere manier . Geen structuur hierin .
– Mensen krijgen onvoldoende ruimte om te zoeken en (even) afstand te nemen. Wie dan toch zo moedig is dat gewoon te doen wordt vaak verwijtend aangekeken.
– Het op ongenuanceerde wijze uiten van onbegrip bij verlating, recent en in het verleden…
– Dat de erkenning zoals ik die nu vind op de website Dogmavrij en het Freethinkersforum, er niet was toen ik het zo nodig had.
– Dat je werd gezien als iemand die fout was. De opmerkingen als je naar de kroeg etc ging of op zondag dingen deed: “wie God verlaat heeft smart op smart te vrezen”
– Mensen die zeiden dat ik egoïstisch was en dat het fase was. Het niet serieus genomen worden doet pijn. Verder gaven veel mensen aan dat ze ons zo misten. Als we vroegen wat ze dan zo misten was het antwoord altijd gekoppeld aan een taak die we hadden in de gemeenschap. Nooit aan ons als persoon
– Ik merk dat ik altijd geleerd heb dat de bijbel te vertrouwen was boven mijn eigen zintuigen en gedachten, en dat is iets dat ik nog terugzie in gesprekken met gelovigen, dat zij dingen niet kunnen accepteren ómdat het in de bijbel anders staat. Ik heb nu geleerd dergelijke gesprekken te vermijden, omdat ze vaak leiden tot paniekaanvallen en dissociatie bij mij.
– De blijvers durven vaak de diepte niet in, met mij in gesprek.
– Spottend en boos op wat er is gedaan door de organisatie.
– Wat mij pijn doet, eigenlijk ‘deed’, want ik heb die moed opgegeven, is dat de kerk helemaal niet heeft geluisterd naar mijn beweegredenen. Er is absoluut geen goed gesprek geweest. Het voelde na al die jaren alsof mijn geld en uren vrijwilligerswerk graag van mij genomen werden maar toen ik weg was, hield de ‘liefde’ gelijk op. Ik voelde me als het ware uitgekotst. Ook veel zogenaamde vrienden lieten niks meer van zich horen. Een opmerking die een kennis uit de kerk mij vertelde is dat ik niet zo op mijn teentjes getrapt moest zijn, en dat de kerk toch ook zoveel goeds doet.
– Indoctrinatie/ misbruik
– De starheid van het systeem, het loopt jaren achter. Men kijkt onvoldoende buiten de grens vd kerk. Mensen luisteren niet open en verbonden naar elkaar.
– Dat mensen van binnen de kerk/gemeenschap het vertrek absoluut niet begrijpen en juist afkeuren en dat mensen van buiten de kerk/gemeenschap niet begrijpen hoeveel impact zowel het deel zijn geweest van zo’n kerk/groep/denkwijze als het verlaten ervan kan hebben. Het lijden dat ik ervaar, ervaar ik mede daardoor vaak als onrechtmatig of oneigenlijk, en als iets dat niet echt bestaat. Dat is extreem verwarrend
– Ik vind het altijd lastig als mensen die niet meer gereformeerd zijn gaan lopen afkraken. Als in dat zijn allemaal mensen die het geloof vanuit angst beleven etc. Dat is lastig omdat je daar zelf ook nog graag naar toegaat en dat niet zo ervaart. Het wordt soms ook gebracht alsof het ware geloof niet in die kerk zit. Dan voel je je wel persoonlijk aangevallen en denk ik wel eens “Moet ik nu maar niks dan respect hebben voor jouw keus terwijl je mijn keus om te blijven zo te kakken zet?” ik snap best dat je het er om heel terechte redenen niet mee eens bent, maar er zijn ook mensen die hun geloof wel zien groeien in dergelijke gemeenschappen.
– Het direct afgesloten worden van familie en kennissen. Voortdurend ruzie maken zodra er wel contact. Zelfs schriftelijk allerlei verwensingen, hel en verdoemenis ontvangen. Kerkgangers probeerden mijn leven zeer negatief te beïnvloeden nadat ik de kerk had verlaten om ervoor te zorgen dat ik (financieel) afhankelijk van hen zou worden.
– Ben vooral in gevecht met mezelf
– ik mis de vanzelfsprekende saamhorigheid
– Dat ze zeggen dat ze een trauma hebben, terwijl dat niet zo is
– Dat het aan onze opvoeding ligt
– Beschuldigingen en met modder smijten
– Een ouderling zei dat het door onze opvoeding kwam dat twee van onze kinderen niet meer gelovig zijn.
– Toen de onttrekking van mijn dochter was afgelezen zei een zuster uit de gemeente: “Geloof moet je gegeven worden. Hij geeft het Zijn beminden in de slaap. Jouw dochter hoort blijkbaar niet bij Zijn beminden.”
– het feit dat je als vrouw ‘lager’ staat en het ‘nooit’ alleen gaat redden in de grote boze wereld. Ik moest leren mijn seksualteit zonder schaamte toe te laten. Ik moest leren dat een vrouw meer kan dan huisvrouw zijn.
De schaamte naar mijn familie toe.
Er is nauwelijks begrip voor een ander standpunt, men kan zich niet voorstellen dat je überhaupt zou overwegen om weg te gaan.
het verliezen van een ‘spirituele gemeenschap’. Frustratie over dat men in de kerk gelooft een warme en veilige omgeving te bieden, maar dat dat alleen beschikbaar is voor mensen die er bij horen en niet op e.o.a. manier afwijkend zijn. Schijnheiligheid.
Het deed mij pijn dat mijn zoon zich schuldig voelde naar ons en bang was dat hij ons erg teleurgesteld had. Maar ik begrijp ook wel dat dit zo voor hem voelde.
De pogingen me te bekeren en op je emotie te spelen, terwijl ik gewoon niet meer geloofde in god. Elk weekend thuis was super zwaar. Het gaat over eind jaren 80, mijn vader speelde sterke rol in de kerk en híj́ schaamde zich het meest en legde dat bij mij neer.
Het valt nog te bezien of jullie nog Christelijk zijn !
Gek genoemd worden, er werd aan me getwijfeld, er werd een wordt op me neergekeken
als mijn familie mijn keuze koppelt aan (g)een goed mens zijn. als men het ziet als een fase, ‘de makkelijke weg’ of betweterig.
Het onbegrip, en het niet door willen vragen waarom je weg bent. En het constante gevoel dat je volgens familieleden die nog wel geloven ‘iets mist’. Like, nee. Ik ben blijer dan ooit, ik mis niks, projecteer je eigen onzekerheid niet op mij. ‘Ik wil je een reddingsboei toegooien’ is me bijvoorbeeld gezegd.
ik heb er niet veel ervaring mee, maar het lijkt me verdrietig als iemand de gemeenschap als onveilig, onprettig of niet langer de moeite waard ervaart. g
Door overstap van gereformeerd naar baptist genegeerd worden door groep mensen
Het niet voldoende serieus nemen van twijfel/problemen. “Lees de Bijbel maar, dan lost het zich vanzelf op”
Onbegrip
Totaal geen contact meer hebben met mensen   die je al heel lang kent. Opmerkingen: dat heb ik heel anders beleefd, bagataliseren
Mensen die er klakkeloos van uit gaan dat je er nog steeds bij hoort. Verhalen die verteld worden aan kinderen (bijbel) alsof het onomstotelijk zo is.
Dat er zo slecht geluisterd wordt.
Vooral dat er geen nazorg is. Weinig uitgesproken
Onbegrip en verdriet en pogingen te te bekeren.
Dat je op het moment dat je een andere keuze maakt qua kerkgrowpering er gezegd wordt dat je open moet staan voor de andere leden en dat het niet omziet naar de mensen die in de kerk zijn nu je dan zelf een andere keuze maakt, jammer en verdrietig want het gaat niet om de mensen het gaat mij om wat God van mij vraagt en als dat niet kan voor mij met wat er in de kerk gebeurt dan maak ik daarin m’n eigen keuze en die is altijd voor God en niet voor mensen
Dat ze niet over homoseksualiteit wilde praten
Dialoog is niet mogelijk. Vanuit christenen is er één perspectief, dat is het enige juiste perspectief. Dat geeft geen ruimte aan het delen van ervaringen, zoeken, vinden, of wat dan ook. Alles is fout vanuit het enige perspectief. Ik voel altijd dat ik in feite alleen een verloren schaap ben, ongeacht mijn altijd grote en ruime belangstelling voor religie, wat juist de aanleiding was om te vertrekken. Terugkijkend was ik juist heel religieus, en zoekend, ipv iemand die nergens meer van wilde weten. Dat heb ik altijd als een soort van onrecht ervaren, ik wou vroeger dat ze wisten hoe religieus ik juist wel was.
Onbegrip en geen aandacht voor mijn behoeften en mijn integriteit.
Dat ik mijn ouders en hun vrienden liet zitten met een
Dat ik uitgekotst werd en niet als mens gezien werd.
Ik ben zelf ook 7 jaar zonder kerk geweest maar was wel blij weer een gemeenschap gevonden te hebben. Maat omdat ik steeds meer anders ben gaan geloven voel ik mij steeds minder thuis
Dat mensen nog steeds denken dat ze het beste voor een ander weten hoe ze moeten leven, denken en geloven. Ieder mens heeft een eigen wil. En ieder mens leeft met de verantwoordelijkheid voor zijn of haar eigen eigen keuzes.
Je mist de kerkverlater
Eigenwijs. Niet serieus genomen. Je weet toch hoe het hoort. Ik hoop dat het ooit goedkomt met je. Ik zal voor je bidden. Hou rekening met anderen maar anderen nooit met mij. Ik moet me aanpassen andersom is on bespreekbaar.
Als je de kerk verlaat doen vele net alsof je verdoemd bent en zeer slecht
Dat er geen verbinding is en er mij veel succes gewenst werd,zonder blikken of blozen
‘Misschien komt hij wel weer terug naar de kerk.’ (Moet dat? Komt het alleen goed als hij terugkeert?)
Angst voor de gevolgen als het om verlaten van geloof gaat
Al gezegd: het loslaten door de kerk van mijn dierbare; ook naar mij toe (geen vragen meer over hem)
Kerkrentmeesters binnen onze gemeente zorgen door hun manier van doen voor veel meer kerkverlating door leeftijdsgenoten
Dat er met kritiek of moeite met niet iets creatiefs gedaan wordt. Laat (bijna) kerkverlaters eens iets moois organiseren, zingend, vertellend, spelend.
Het gericht zijn op uiterlijk gedrag, datgene wat men opmerkt. Het missen van oprechte interesse naar de argumenten achter keuzes die ik heel bewust gemaakt heb. Het niet gezien voelen. De  misplaatste manier en reageren op gevoelens. De dominantie van de ratio. De stelligheid en gebrek aan ruimte voor anders of jezelf kunnen en mogen zijn met je twijfels. Het rigide sturende van de leer.
Dat oudere mensen uit mijn vorige kerk mij negeren nu ik naar in hun ogen lichtere kerk overgestapt ben
“IK zou het niet accepteren als mijn kinderen niet meer mee gingen. Zo lang ze thuis wonen moeten ze mee.”
Ik heb wat dat betreft weinig pijnlijks meegemaakt. Wel vanuit de kerk waar ik ooit bij hoorde. Maar op dit moment niet.
Ongeloof, maar ook het gemak waarmee mensen weg kunnen
Wat mij nog steeds pijn doet, is het feit dat er binnen korte tijd geen contacten meer overblijven. Ik voel mij vergeten.
Ik geloof in God die van mensen houdt. God die het begin is van alle liefde. God die mensen redt. God die bevrijd en geneest. Ik geloof niet dat waarheid een set overtuigingen is, maar een persoon, Jezus. Ik geloof in God die mensen samenbrengt, maar niet te vangen is in één geloofsgemeenschap of in mijn hoofd. Ik geloof dat Gods hard breekt als mensen te kort worden gedaan. Juist als dit door mensen wordt gedaan die zeggen Hem te volgen. Hij zou geen liefhebbende God zijn, als Hij geen recht zou spreken over onrecht wat Zijn schepsels wordt aangedaan. Maar een rechter oordeelt om te herstellen en door te kunnen. Hij geeft dit oordeel uit handen aan een mens, Hij is en wil niet autoritair oordelen. Dan wel een mens die eerlijk, rechtvaardig is en bereid kwijt te schelden. Er zelfs voor te lijden. Alles wat mensen het zicht ontneemt op Zijn bevrijdende liefde, doet mij pijn.
Dat ik ben afgedwaald
Zolang mensen in het systeem zitten kunnen ze niet zien wat ik ben gaan zien. Ze willen/durven dat niet, want ze voelen aan wat er dan gebeurt: het systeem valt dan in elkaar. Wat ook pijnlijk is: dat er in de vele striktere groepen er geen ruimte is voor de vrouw. Het is buigen of barsten.
De totale stilte, alsof niemand je mist na jarenlang trouw lid te zijn geweest
De meeste pijn deed mij dat er niet gevraagd maar gewoon een mening werd gegeven. Dan is er geen sprake van een dialoog maar van een monoloog.
Veel gelovigen kijken neer op andere geloven/ ongelovigen en dat doet pijn
Het losrulken uit de gemeenschap en uit je enige sociale nettwerk
Niet de hulp gekregen als kind van 6 en  ik mocht niet meer naar mijn moeder
Pesterijen en incest die verzwegen werden.
De contractbreuk met familie, vooral mijn (klein)kinderen.
Geen enkele reactie uit de gemeente.
Je word zo bang gemaakt voor duivels demonen en hel
(2x) Het meeste zeer doet het, dat ik met die lieve kinderen niet meer kan delen wat ikzelf heb moeten bevechten aan vrijheid bínnen de geloofstraditie, de warmte en de waarde ervan. Ze schudden het van zich af alsof het niets meer waard is. Straks, als mijn levenseinde dichtbij komt, kan ik mijn hoop en mijn vertrouwen delen met mijn lief en met lieve vrienden, maar niet meer met mijn kinderen. Dat doet veel pijn.
Dierbaren die je niet meer groeten nu je niet meer bij He kerkt.
Dat ik er geen rekening mee had gehouden hoe mijn uitschrijving zou overkomen op de mensen die mijn ouders kennen. Ik had niet goed genoeg bedacht hoe erg dat voor hen zou zijn dat mijn naam werd ‘afgelezen’. (Waarom ging het hierin niet over hoe ík me voelde?)
Alles wat ik vroeger graag wilde, is nu normaal en doet iedereen.
Het gebrek aan steun deed mij veel pijn. Ik voelde me erg eenzaam in mijn keuze. Ook werd mij verteld dat ik het nooit heb geprobeerd en dat ik mijn twijfels nooit uitsprak. Mijn vader heeft mij minimaal een jaar amper aan kunnen kijken. Het meeste pijn ervaarde ik door het gevoel dat de liefde van mijn ouders voorwaardelijk was. Ook spraken er veel vrienden niet meer tegen me. Ik was niet gedoopt dus er was geen sprake van uitsluiting maar dit deden ze als eigen keuze.
Niet meer gegroet worden door sommigen
Wie God verlaat heeft smart op smart te vrezen
Het meest pijn doet het als mensen teleurgesteld zijn in hun medemensen. Want dat zegt namelijk helemaal niks over wie God is. Ook vind ik het jammer dat “we” (te) weinig zichtbaar verdriet hebben om allen die God nog niet kennen of niet meer willen kennen. De Bijbel is duidelijk over waar dat toe leidt…. Zijn we begaan met hun lot.
BUITENSLUITING, families worden verwoest, Angst, manipulatie, de volledige controle die ze in alle facetten van je leven hebben gecontroleerd waardoor je nooit hebt geweten en hebt geleerd wat ‘jijzelf’ VOELT en wil in dit leven..je raakt letterlijk ALLES kwijt en moet echt als volwassen persoon als een klein kind alles opnieuw ontdekken. Het is WALGELIJK dat religie heeft veroorzaakt dat ik mijn familie ben kwijtgeraakt. Je eigen moeder, vader, zussen en broers jou maar ook je man en kind niet meer wil zien.
Uitsluiting is een misdaad tegen de menselijkheid
Ik speelde geen rol meer in het gezin en werd genegeerd .
De verstoting en keiharde uitspraken zonder liefde ne genade. Alsof ze mij niet zagen meer als medemens en naaste.
Weinig ofgeen contact met mensen
Het gevoel dat je nu toch wel van het enige juiste pad bent
De (doods)bedreigingen, de vervloekingen, de beschuldigingen, het stalken en de heksenjacht van leden om mij terug te halen. Als je niet in hun leider gelooft en vereert, in dit geval de Australische zakenman Phil Pringle, en als je niet 10% / 20% van je maandelijkse bruto salaris doneert en niet 3 a 4 avonden in de week + de zaterdag en zondagen aanwezig bent, komt het “ophaal team” je aan de deur ophalen en worden er keiharde maatregelen getroffen. De “Connect leiders” van de C3 beweging bepalen ALLES in je leven. Bij C3 draait je hele leven alleen nog maar om Phil Pringle en de C3 beweging. Werken voor Phil Pringle, de boeken van Phil Pringle lezen, geld doneren aan C3 en Phil Pringle, altijd aan Phil Pringle blijven denken. De prestatiedruk en hoge verwachtingen zijn killing. Hoeveel geld je ook doneert en hoeveel vrijwilligerswerk je doet, het is NOOIT genoeg. De C3 beweging is een hele gevaarlijke sekte. Ik heb veel mensen psychisch en financieel kapot zien gaan.
Kerkverlater, dat er gepraat werd over mij.. ik was een stuk onkruid zo is het letterlijk gezegd. En ik leed aan borderline.. heeft mij heel pijn gedaan en nog!
Totale verlating van mede kerkgangers
Dat het sexueel misbruik binnen de kerk werd gehouden. Het was sneu voor mijn vader. Hij was organist en diaken. Het belang van het kind was ver te zoeken. Het is nooit bespreekbaar geweest. Ook het gedrag van een andere jeugdouderling niet. Alles werd onderling afgedekt.
het staat geschreven!
Dat ze me blijven zien als het zwarte schaap of erger: een bok.
Een uitspraak in een preek over iemand die het geloof kwijt was: de voorganger kon het maar niet begrijpen…dat herhaalde hij meerdere malen, terwijl ik daar toen al zat en het juist wel begon te begrijpen. Ik vond het bijna kortzichtig dat hij het niet kon begrijpen. Ik ben benieuwd of ik m nog s spreek en of ik het hem kan uitleggen
Weinig medeleven van kerkgangers, vooral veel onbegrip
Ik ben gewisseld van een traditionele (gereformeerd vrijgemaakte) kerk naar een evangelische gemeente. Dit was voor de oude gemeenteleden veelal slecht te begrijpen, ook al was de uitleg van mijn kant erg duidelijk. Ik was en ben niet veroordelend naar mijn oude gemeente en ben hen juist dankbaar voor de periode die ik heb mogen doorbrengen in hun gemeente. Nog steeds zijn er verwijten vanuit mijn oude gemeente naar mij toe en wordt er beweerd dat ik huidige gemeenteleden meetrek naar andere kerken. Terwijl ik juist de opvatting heb dat God overal te dienen is, of dat nu een kerk of bij je thuis is. Het taboe om je gemeente te verlaten omdat je jezelf ergens anders beter op je plek voelt begint te veranderen maar gaat zeker nog wel tijd in beslag nemen.
Toen ik pas weg was heb ik twee moeilijke jaren gehad. Daarna hervond ik mezelf weer en kon ik mijn leven weer oppakken.

De antwoorden op vraag 6 t/m vraag 9 staan hier: Deel 2b