Anneke vroeg me of zij, als partner van een religieus geïndoctrineerd kind, ook een keer haar verhaal mocht doen op www.dogmavrij.nl. “Ik weet zeker dat ik niet de enige ben”, zei ze. Ik weet dat ook zeker. Vandaar dat vanaf vandaag, middenin de week tegen kindermishandeling, het verhaal van Anneke hier te lezen is.
“Weet je wat het is? Ik voelde, en voel me nog wel eens, zo alleen. Wat ik zag als ik naar Klaas (haar man, red.) keek, was niet hetzelfde als hoe hij zichzelf zag en soms nog ziet. Hij is nog zo aan het bagatelliseren en ontkennen. En ik begrijp dat wel, maar ik mis iemand met wie ik kan delen wat ik zie en meemaak en hoe bizar dat is. Voor Klaas zijn veel dingen van zijn ouders heel gewoon. Hij weet niet beter, maar ik zie dat hij lijdt.”
20 jaar geleden was Anneke als een blok voor de atheïstische Klaas gevallen. Met zijn leren jack, gitaar, tatoeages en lange golvende haar leek hij precies de vrijgevochten man waar haar hart altijd naar had verlangd. Haar prins op de zwarte motor.
De eerste keer dat ze met hem meeging naar zijn ouders viel het haar al op. Klaas veranderde zoals een kameleon van kleur verandert. Hij leek wel te krimpen. Zijn schouders gingen hangen, zijn hoofd zakte wat naar beneden en zijn stem werd zachter.
“Eerlijk waar, het leek alsof hij knakte. Ik zat ineens naast een geknakte man. Veel later drong pas tot me door hoe ernstig zijn ‘knak’ was.”
De sfeer bij Klaas thuis ervaart Anneke als onveilig en liefdeloos.
“Er hing daar iets in de kamer, waaraan je niet kon ontkomen. Iets dat je neerdrukte als een kille hand in de nek. Er was amper ruimte om te ademen, zo voelde het.”
Een gesprek voeren blijkt niet of nauwelijks mogelijk. De zware, donkereiken meubels in de kamer lijken de ouderwetse, rigide mentaliteit te onderstrepen. Genegenheid en emoties worden niet getoond. Klaas heeft nog nooit een knuffel gehad van zijn moeder. Als hij verdriet had, was er geen empathie en werd hij niet getroost. Huilde hij te lang, werd er gezegd: “Zo, nu is het klaar.” De ouders van Klaas hebben niet het vermogen op emotioneel gebied nabij te zijn. Zij missen kennis en vaardigheden. Klaas wordt emotioneel verwaarloosd.
Emotionele verwaarlozing: het falen van ouders om voldoende te reageren en op een goede manier af te stemmen op de emotionele behoeftes van het kind.
Gereformeerd vrijgemaakt zijn ze, de ouders van Klaas. Een andere/eigen mening wordt door hen niet getolereerd en streng afgestraft. Klaas wordt veelvuldig vermaand, veroordeeld en als kind geslagen.
“Hij moest het goede voorbeeld geven en het was blijkbaar nooit goed genoeg.”
De opvoedingsstijl was autoritair. Geen argumenten, geen uitleg. Aan tafel alleen de standaard gebeden zoals het ‘onze vader’. Nooit werden er woorden gesproken waaruit een relatie (met God of met elkaar) zichtbaar werd. Er was stilte en er waren de klappen.
De preken van de dominee, de bijbel en de catechisatielessen waren het enige godsdienstige onderricht dat Klaas en zijn broertjes en zusjes kregen. En dan was er natuurlijk ook nog het gereformeerd vrijgemaakte onderwijs.
De lagere school lag in een andere plaats, waardoor Klaas geen aansluiting kreeg met de kinderen uit zijn eigen dorp, die allemaal naar dezelfde dorpsschool gingen. Maar ook op school was hij het buitenbeentje, omdat hij na schooltijd altijd gelijk naar huis moest fietsen om daar te helpen met klusjes.
Zonder vrienden kwam hij op het eveneens gereformeerd vrijgemaakte vervolgonderwijs terecht. Ook daar had Klaas een nare schooltijd en voelde hij zich eenzaam en buitengesloten. Hoewel hij thuis vertelde dat hij op school gepest werd en hier zichtbaar onder leed, moest hij toch naar dezelfde school blijven gaan. De ‘leer’ werd door zijn ouders nou eenmaal belangrijker gevonden dan het welzijn van hun kinderen.
Op zijn 15e begon Klaas in verzet te komen tegen het rigide, onderdrukkende klimaat waarin hij opgroeide. Thuis had hij net iets te vaak dingen gehoord als ‘denk om de buren!’ of ‘wat zullen de mensen daar wel niet van denken?’. Klaas ging precies de dingen doen waar zijn ouders zich voor zouden schamen. Hij ging helemaal los, deed alles wat god verboden had, waardoor de relatie met zijn ouders onder grote druk kwam te staan.
Tot op de dag van vandaag zeggen zijn ouders dat het door Klaas komt dat hun relatie niet goed is. Klaas was de zondebok. Zijn ouders schuldeloos en hulpeloos. Vanuit deze slachtofferpositie vragen ze zich nog altijd af waarom Klaas hen toch zoveel heeft aangedaan. Maar Klaas vertoonde slechts gedrag dat een logisch gevolg is op onderdrukking.
Door druk en moeten van ouders kunnen er twee dingen gebeuren. Het ene is dit accepteren en daardoor ontstaat onderdanigheid en onzekerheid met een grote kans op het verlies van originaliteit. Het andere is weerstand hier tegen (in verschillende vormen, zoals agressie, zich afsluiten) en onzekerheid, maar met een grote kans op het behoud van originaliteit. Zodra men iemand anders toelaat om het denken te bepalen, wordt originaliteit moeilijk. Vandaar dat er vaak iets ontstaat uit het brein van stille en teruggetrokken personen. De praatjesmaker is hiertoe niet in staat.
Langzaam maar zeker komt Anneke erachter dat Klaas’ vrijgevochten houding niets met vrijheid te maken heeft, maar met verzet en opstand. Zijn houding en uitstraling zijn een reactie op de houding en uitstraling van zijn ouders. Klaas re-ageert. Uit niets blijkt dat hij re-geert. Zijn verzet is passief en onbewust.
Uiterlijk lijkt er niets aan de hand. Het ideale plaatje blijft gehandhaafd. Regelmatig gaan ze naar de ouders van Klaas. Gewoon, omdat dit wordt verwacht.
“Het vreemde is dat Klaas naar mij toe aangeeft dat zijn ouders wat hem betreft gerust dood kunnen neervallen en dat hij daar geen traan om zou laten. Hij heeft totaal geen band met hen. Hij zegt regelmatig dat hij volledig los is van zijn ouders. Toch ging hij er steeds weer heen. En omdat hij niet alléén naar die moeilijke mensen wilde, moest ik altijd mee. Ik voelde me emotioneel gechanteerd. Onze relatie draaide steeds meer om de ouders van Klaas en zijn loyaliteit aan hen.”
Van Anneke werd verwacht dat ze daarin mee zou gaan en omdat zij aanvoelde hoe belangrijk dat voor Klaas was, deed ze dat voor hem. Ondanks dat het haar zó gespannen maakte, dat ze regelmatig moest overgeven voor ze naar Klaas’ ouders gingen. Haar hele lijf leek in opstand te komen tegen de kille en geforceerde sfeer die daar hing.
“Bij zijn ouders dook Klaas achter een krant en zei boe noch ba, terwijl ik pogingen ondernam om nog een beetje een gesprek te voeren. Ik voelde me door Klaas in de steek gelaten.”
De relatie tussen Anneke en Klaas komt onder grote druk te staan. Met Klaas gaat het steeds slechter. Hij raakt gestresst en overspannen. Normale gesprekken worden moeilijk, omdat hij zich steeds aangevallen voelt. Klaas heeft het zwaar, maar beseft niet hoe groot zijn probleem is.
“Ik heb overwogen bij hem weg te gaan, puur omdat het zo zwaar voor me was. Maar ik houd zoveel van die man. Klinkt misschien hard, maar ik hoopte dat hij een keer zou instorten en dat daardoor alles zou veranderen. Ik begrijp heel goed dat er mensen zijn die om deze reden uit elkaar gaan.”
Het keerpunt komt inderdaad als Klaas instort. Wanneer hij zijn baas moet vertellen dat hij vanwege een burn-out voorlopig niet meer komt werken, merkt hij de enorme spanning in zijn buik. Ineens herinnert hij zich hoe hij zich voelde als jongetje, wanneer hij door zijn moeder voor de zoveelste keer naar het kantoor van zijn vader werd gestuurd om een pak slaag. Eindelijk begint Klaas te vermoeden dat zijn spanningsklachten en depressies verband kunnen hebben met zijn jeugd.
“Voor hem kwam toen de schok, voor mij de opluchting. Eindelijk ging hij het ook zien. Eindelijk zou ik niet meer alleen staan. Maar ja, zo snel gaat dat natuurlijk niet.”
Klaas’ psycholoog helpt hem in te zien hoe groot zijn loyaliteit is naar zijn ouders en hoe dit een bedreiging vormt voor zijn relatie. Hij schrikt hier erg van. De vragen die hem worden gesteld tijdens de therapiesessies dwingen hem tot zelfreflectie. “Waarom ga je eigenlijk steeds weer naar je ouders, als ze wat jou betreft net zo goed dood mogen neervallen?” Klaas zegt aarzelend dat hij dit voor zijn broers en zussen doet, met wie hij immers een goede band heeft.
“Maar dat heeft hij totaal niet! Hij ziet hen alleen bij zijn ouders. Hij vergeet bijvoorbeeld ook altijd de namen en leeftijden van neefjes en nichtjes. Zijn oudere zus ziet hij zelfs nooit, omdat zij in het verleden het contact met ouders, broers en zussen al verbroken heeft. Ook zoiets. Daar werd dus nooit over gesproken. Alles wat moeilijk of pijnlijk was, bestond zogenaamd niet. Aan de buitenkant bleef het mooie plaatje van ‘wat hebben we het samen toch leuk’ bestaan. En Klaas geloofde daar dus oprecht in. Of probeerde dat in elk geval, ondanks dat het tegendeel zich steeds meer aan hem opdrong.”
Klaas doet er het zwijgen toe wanneer de psycholoog hem vraagt wat hij verstaat onder een goede band met zijn broers en zussen. Hij weet het niet. Wat weet hij eigenlijk van een ‘band’?
“Wij zijn een open, liefdevol gezin. We knuffelen met elkaar en zeggen dat we van elkaar houden. Klaas’ ouders kennen dat niet. Zo zijn ze nooit met hun kinderen omgegaan. Sterker nog, als ze ziet dat ik Klaas omhels, trekt zijn moeder een vies, afkeurend gezicht. Ze vindt dat ‘liefdegedoe’ maar overdreven en onzinnig en aarzelt niet om dat tegen ons te zeggen. Onbegrijpelijk.”
Op een dag blijkt dat de ouders van Klaas er nog steeds vanuit gaan dat hij nog wel ‘een soort van gelovig’ is. Anneke roept verbaasd en verontwaardigd: “Klaas is al jaren atheïst hoor!” Waarop haar schoonmoeder haar afkeurend aankijkt en snuift “Doe niet zo raar.” Maar deze keer laat Anneke het er niet bij zitten. Haar blik vindt die van Klaas. “Zeg het dan, Klaas!” En Klaas mompelt, terwijl hij met een vuurrood hoofd naar beneden kijkt, dat hij ‘er inderdaad niet zoveel meer mee heeft’.
De psycholoog confronteert Klaas met zijn verantwoordelijkheid. “Als jij niet kiest, kiest je vrouw. Zij kan het niet meer opbrengen om samen te zijn met een man die steeds weer voor zijn ouders kiest in plaats van voor zijn steunende vrouw die zoveel van hem houdt, maar die hij dwingt om elke keer mee te gaan naar zijn ouderlijk huis. Alleen omdat hij de moed niet heeft om alleen te gaan of niet te gaan.”
Het duurt een paar weken en dan komt Klaas thuis met de mededeling dat hij gekozen heeft.
“Ik reageerde met ‘Fijn voor je, eindelijk heb je voor jezelf gekozen!’ zonder op dat moment al te weten wat zijn keuze was. Het allerbelangrijkste was voor mij dat hij op zijn eigen benen ging staan en zijn eigen mening zou hebben en daar ook voor uit zou durven komen.
Maar we waren er nog niet. Want toen hij aangaf dat hij met zijn ouders zou breken, keek hij me verwachtingsvol aan en vroeg of ik blij was. Maar ik ben niet blij wanneer hij een keuze maakt omdat ík dat wil of omdat de psych dat zegt. Ik wil dat hij keuzes maakt die passen bij wie hij zelf is, omdat hij zélf denkt dat het goed voor hem is!”
Terwijl Klaas in therapie blijft om dit te leren, verbreekt hij de relatie met zijn ouders. Omdat een gesprek van hart tot hart niet mogelijk is, doet hij dit per brief. Hun reactie, eveneens per brief, is typerend voor de relatie die ze met elkaar hebben: “Waar hebben we dit aan verdiend? We hebben zo ons best gedaan en moeten we daar nu voor gestraft worden?”
Ze zien alleen zichzelf en hun eigen pijn. Het lijkt wel alsof ze zich totaal niet realiseren dat Klaas deze keuze maakt vanuit een noodzaak. En dat hij niet hun enige kind is die deze keuze moest maken.
“Ik kan hun reactie niet begrijpen en dat wil ik ook niet. Het staat zo ver bij mij vandaan. Hoe kan je nou als moeder, nadat je je kind 9 maanden bij je hebt gedragen, je kind zo vol verwijten loslaten? Hoe kan je zo vol zijn van jezelf en je eigen overtuigingen? Er was letterlijk en figuurlijk geen enkele plek voor Klaas. Dat ze dat geloof er probeerden in te slaan vind ik onbegrijpelijk.
Hun afstandelijke, passieve reactie doet me zoveel pijn om Klaas. Hun jongen, die nooit een knuffel kreeg, nooit goed genoeg was en zelfs nu alleen maar onbegrip en verwijten krijgt. Ze hebben hem nooit gezien zoals hij was. Ze hebben alleen gezien waarin hij afweek van wat zij wilden zien en hoe dit hen frustreerde. Altijd was Klaas degene die daarvoor moest boeten.
Hoewel de breuk een enorme opluchting is, zijn we ook echt in de rouw. Verdriet om wat er nooit was is als de schreeuw van een ziel met een gat erin. Het doet zoveel pijn.”
Klaas realiseert zich steeds meer wat de impact is geweest voor hemzelf, maar ook voor Anneke en spreekt dit ook naar haar uit.
“Hij wordt steeds sterker en meer verantwoordelijk. Hij móest wel instorten om met de brokstukken zichzelf weer op te bouwen. Om deze man bleef ik al die tijd bij hem. Alsof ik hem al die tijd zag schemeren door het masker heen. We zijn er nog lang niet, maar nu we gebroken hebben met een destructief verleden, kunnen we de blik beter richten op de toekomst.
Ik vond het altijd zo triest wanneer ik mijn schoonmoeder zag verkrampen bij lichamelijke aanraking. Ze gaf zelfs haar kleinkinderen nooit een knuffel, hooguit een schouderklopje. Ach, ze probeerde het op haar manier misschien wel, maar wat moet die vrouw meegemaakt hebben waardoor ze zo geworden is? Ze wilde er nooit over praten.
Ik had mijn schoonouders graag meer liefde gegund. Ik was jarenlang bereid het hen te geven, maar ze kunnen er niets mee. Ze zijn al te ver heen, teveel ‘verhard’. Uiteindelijk hebben we voor onszelf moeten kiezen om daarmee het goede en de liefde te behouden voor de toekomst.”
Ben je geraakt door het verhaal van Anneke? Je kunt hieronder je reactie kwijt. Opbouwende en steunende reacties worden zeer op prijs gesteld. Wil je ook een keer je verhaal delen op www.dogmavrij.nl? Met jouw verhaal kan je anderen de boodschap geven dat ze niet alleen en niet gek zijn en onderstreep je tevens je eigen vertel- en bestaansrecht. Delen = helen! Neem gerust contact met me op.