Naar aanleiding van het eerste deel van de Human-serie Vrijdenkers en de media-aandacht die dit genereert, heb ik – Inge Bosscha, één van de zes geïnterviewden uit de serie – veel reacties ontvangen. Dit zijn voornamelijk – dikwijls zeer persoonlijke en ontroerende – reacties van herkenning. Ook spreken mensen hun dank en waardering uit voor het openlijk en op integere wijze aan de orde stellen van het voor velen zeer ingewikkelde proces van loslaten van aangeleerde religie.
Er zijn ook mensen die minder blij zijn met de serie. Zij vallen over het feit dat mijn beleving subjectief en dus gekleurd is en dat hoe ik de leer heb opgevat niet gelijk staat aan de leer zelf. En dat klopt natuurlijk helemaal. Duh.
De serie gaat dan ook niet over ‘hoe het was binnen het gezin Bosscha’ (of één van de gezinnen van de andere deelnemers) of ‘hoe het was binnen de gkv*’ (of één van de denominaties van de andere deelnemers), maar zoomt in op het proces van loskomen. Dit is inderdaad een individueel proces, waarover wij als deelnemers onze persoonlijke beleving delen en niet spreken namens een familie of een groepering.
Maar wat (de waarde van) ‘individueel’ is lijken sommige mensen niet helemaal te begrijpen. Daarover gaat deze blog.
Groepsdenken
Als kind heb ik geleerd me bij alles af te vragen wat ‘wij’ ervan vonden en hoe ik ‘behoorde’ te denken. Het was niet de bedoeling dat ik dit voor mezelf zou bepalen, want ik – geneigd tot alle kwaad en niet in staat tot enig goed – kon het immers mis hebben. Het ging bij alles om De Waarheid. De Enige Juiste Visie Op Alles. Dat was in ons geval de Bijbelse visie, om precies te zijn: volgens de uitleg van onze groepering, want dat was De Enige Juiste.
Dit hield in dat wanneer ik een afwijkende mening of beleving had, ik er vanuit moest gaan dat dit aan mij lag. Vijftien jaar lang heb ik daarom beschaamd gezwegen over het feit dat ik niet meer (op die manier) gelovig was en dat ik psychosomatische klachten ervoer naar aanleiding van mijn religieuze achtergrond. Ik voelde me falen en was ervan overtuigd dat het allemaal aan mij lag.
Tot ik erover begon te schrijven. En ik na een jaar meer dan duizend reacties had van mensen die zich in mijn verhaal herkenden. Toen drong pas tot me door dat ik niet de enige ben en dat ik dan misschien ook niet gek ben.
Inmiddels schrijf ik hier nu zes jaar over. En al die tijd blijven de mails en berichtjes binnenkomen, voornamelijk van mensen die blij zijn mijn websites en/of de steungroep te ontdekken, omdat ook zij dachten dat het allemaal aan hen lag. En dat doet het niet! Daarover straks meer.
Het nare van groepsdenken en het geloven in Eén Juiste Visie Op Alles, is dat je zo overtuigd kunt raken van je eigen gelijk, dat je geen enkel nut ziet in het luisteren naar (voormalig) groepsgenoten met een andere mening en/of beleving. Waarom zou je luisteren naar mensen die het mis hebben? Als je al luistert, doe je dat niet om zélf iets te weten te komen (je weet het immers al) maar om de niet-(meer-)wetende ander te corrigeren.
Het lag niet aan mij!
Mensen zijn soms oprecht geschokt wanneer ze horen hoe ik als klein meisje angst kende voor de hel en de duivel. Vooral leden van de gkv* hechten eraan me dan meteen te laten weten dat de leer toch echt niet zwaar was en juist sprak van genade en verlossing. En als ik vertel over mijn kinderangst om ‘voor eeuwig in de fik te staan’, dan schudden ze hun hoofd. Zó is het mij vast nooit geleerd. De hel is toch ‘alleen maar’ een plek waar God niet is? Tja.
En toch zijn dit geen fantasieën waar een kind van drie jaar uit zichzelf op komt. En toch werd er wel degelijk verteld dat de hel een poel is van vuur en zwavel en dat je daarin geworpen kon worden. Ik vind het echt niet gek dat ik dan zelf tot de conclusie ben gekomen dat dit zou betekenen dat je dan ‘in de fik’ komt te staan.
Natuurlijk is het niet alleen ‘wat de leer met mij heeft gedaan’, maar is het ook vooral een kwestie van ‘wat ik met de leer heb gedaan’. En ja, ik ging er in mijn fantasie vreselijk mee aan de haal. Ik dacht de hele dag aan God en rende regelmatig naar m’n ouders om te zeggen dat ik dacht dat ik de laatste bazuin** had gehoord. Ik was namelijk een bloedserieus, gevoelig en vroom kind. Je zou dan natuurlijk kunnen zeggen dat het allemaal aan mij lag, ware het niet dat ik niet de enige ben!
Naar aanleiding van de duizenden verhalen van kerkverlaters die me inmiddels zijn verteld heb ik patronen en verbanden ontdekt. Sommige angsten werden zo vaak genoemd dat dit geen toeval meer kon zijn. Ik heb mijn bevindingen gedeeld op een website die volledig stilstaat bij de invloed van religieuze denkbeelden op de identiteitsvorming. Zoals bijvoorbeeld deze pagina over de meest genoemde als ‘funest’ ervaren religieuze overtuigingen.
Het ligt aan de leer
Het is wel degelijk de leer die in sommige gevallen desastreus kan uitwerken op de vorming van een kind. De leer bevat elementen die schadelijk kunnen uitpakken. En juist al die gelovigen die géén last hebben van de leer, zij die níét al hun energie kwijt zijn om ‘zichzelf te handhaven’ in een wereld waarvoor ze angst hebben leren ontwikkelen, zouden hun energie kunnen gebruiken om zich te verdiepen in hoe de leer in sommige gevallen óók kan uitwerken. Wanneer zoveel mogelijk mensen begrijpen welke elementen van de leer potentieel identiteitsbeperkend of zelfs traumatiserend zijn, dan kunnen zoveel mogelijk mensen zich vervolgens ook inspannen om schade in de toekomst te voorkomen.
Er is namelijk niks mis met al die gevoelige, serieuze en vrome kinderen. Zij zijn volkomen afhankelijk van de input die ze van hun omgeving krijgen. Hun fantasierijke kindergeest kan overal mee aan de haal gaan. Dat is niet omdat er iets mis is met hen, maar omdat zij op verkeerde manieren en op verkeerde momenten iets krijgen aangereikt dat een blijvende, beperkende impact kan hebben op hun ontwikkeling. Terwijl dit in veel gevallen voorkomen kan worden. Zie ook deze pagina op eerder genoemde website, die volledig gewijd is aan preventie.
Individuele verhalen zijn geen zwaktebod
Hoe vaak ik niet heb meegemaakt dat mijn verhaal van tafel werd geveegd met woorden als:
-‘Ach joh, dat valt toch allemaal best wel mee’
-‘Dat is wel wat overdreven hoor’
-‘Zo was het niet!’
-‘Nou, ik heb nergens last van. Dus.’
-‘Ach ja, mensen stellen teleur, maar God niet’.
Dergelijke reacties hebben gemeen dat degene die ze uitspreekt niet hoeft te kijken naar de eigen leer en het eigen levensfundament. Als het inderdaad allemaal aan mij ligt, hoeven zij niks te doen én hebben ze niks te vrezen.
Dat laatste is trouwens niet waar.
Wanneer een groepering haar eigen individuele leden niet serieus neemt, dan is in principe elk individu in zo’n groep een potentieel slachtoffer van de ongezonde groepsdynamiek.
Daar merk je niks van zolang je rustig in de stroom mee kunt kabbelen, maar wanneer daar ook maar een beetje verandering in komt, kan een veilige waterstroom toch echt gaan voelen als een verstikkende draaikolk. Het zijn juist de verhalen van individuen die dit meemaakten, de zogenaamde kanariepietjes in de kolenmijn***, die – in het belang van de volledige groep – niet genegeerd zouden mogen worden!
Schatplichtig
Dat is de reden dat ik spreek. Ik voel me ‘schatplichtig’ met mijn verworven inzichten. Ik wil delen van wat mij werd toevertrouwd. Ik wil helpen helen en toekomstig onrecht voorkomen.
Wat alle zes de ‘vrijdenkers’ met elkaar gemeen hebben is dat zij niet met modder willen gooien of willen natrappen. Allemaal voelen we liefde tot onze afkomst, tot ons ‘nest’ waarin we zijn grootgebracht. We weten van en geloven in goede bedoelingen. En daarom spreken we zo vrijmoedig als we kunnen en delen we zo kwetsbaar als we durven hoe het voor ons was. En voor vele, vele anderen.
Wie oren heeft, die hore.
* gkv = Gereformeerde kerk vrijgemaakt
** De laatste bazuin is een bazuin die zou klinken voorafgaand aan de wederkomst van Jezus. Ook wel de aankondiging van het ‘laatste oordeel’.
*** Als je het hebt over “een kanarie in een kolenmijn” spreek je over iets dat gevoelig is voor ongunstige omstandigheden en dus prima werkt als indicator bij gevaar of problemen. Het is een toespeling op de gekooide kanaries die de mijnwerkers meenamen in de mijngangen. Kwamen er gevaarlijke gassen vrij, stierven eerst de kanaries en konden de werkers zich nog tijdig uit de voeten maken. Bron.
Op Dogmavrij kan je lekker gratis lezen zonder reclame of betaalmuur. Zo sluiten we niemand buiten. Neemt niet weg dat er – naast veel liefde – tijd en geld in deze website wordt gestoken. Heb jij misschien iets (gehad) aan de artikelen, de series, de steungroep of andere projecten? Zou je dan willen overwegen om dit werk te steunen? Dat kan via http://petje.af/ingebosscha Dank je wel!
Hoi Inge,
Een mooi, dapper en terecht weerwoord !
Hoewel ik mijn geschiedenis niet wil vergelijken met de jouwe (kan ook helemaal niet), herken ik wel die angsten uit jouw kinderjaren.
Eerst een constante alertheid om zeker geen “kwaad” te doen, wat bijna onmogelijk was. Daarna een knagende angst voor de gevolgen van mijn “kwaaddoenerij” (de eeuwige pijnen in de hel).
Toen ik een jaar of dertien was, werd ik zo giftig als een zwarte mamba, naar mijn ingelepelde godsdienst toe (Jehovah-getuigen). Ik was bereid om de strijd aan te gaan met die sadistische, machtsgeile en jaloerse “God”. Het is normaal dat ik fel tekeer ging tegen de “woordvoerders” van die “God”, die me probeerden te indoctrineren. Wat had ik te verliezen, als ik toch naar de hel ging? Dan kon ik net zo goed met de “duivel” heulen. De “duivel” en ik hadden een gemeenschappelijke vijand: die ziekelijke “God”.
Hoewel we een verschillende geschiedenis hebben, met een verschillende ingelepelde godsdienst, herken ik wel de angst en het leed dat jij hebt meegemaakt. Als ik toen niet zo “giftig” zou geworden zijn, zou ik er waarschijnlijk aan kapot gegaan zijn. Mijn toenmalige “giftigheid” heeft me achteraf gezien bevrijd en gered van die doctrine. Als kind heb je ook weinig macht en inbreng. Je bent “maar” een kind.
Daarom ben ik van mening dat jouw getuigenis – en van de anderen – inderdaad heel terecht en noodzakelijk is. Het is inderdaad nodig dat sommige volgelingen van een bepaalde doctrine eens in de spiegel kijken of naar anderen luisteren, en niet constant met de vinger wijzen. Ze wijzen meestal met de vinger, omdat ze zelf in angst verkeren. Als hun doctrine instort, verliezen ze hun houvast. Niets is beangstigender voor een gelovige dan het verlies van zijn/haar houvast en wereldbeeld. Dan zijn ze liever hypocriet dan de confrontatie aan te gaan. Anderen verliezen dan weer hun machtspositie, die ze krampachtig willen behouden. Als dit de resultaten zijn van die “liefdevolle” god, dan hebben ze een heel andere definitie van “liefdevol” dan ik.
Het is een opvallend, wereldwijd fenomeen: de klokkenluider wordt aangepakt, niet het probleem.
Chapeau Inge! En laat je vooral de mond niet snoeren. 😉 <3
Vriendelijke groet
Hallo Inge, je beleving van het geloof zoals geleerd in de Gkv is zeker geen uitzondering, zoals een reactie naar jouw was, ben zelf 60 jaar lid geweest. Wil later nog wel meer van mezelf zeggen, nu eerst even een korte reactie. Ben bloj met je inbreng!
Aan Internettoerist. Citaat: “Het is inderdaad nodig dat sommige volgelingen van een bepaalde doctrine eens in de spiegel kijken of naar anderen luisteren, en niet constant met de vinger wijzen” Vervolgens wijs jij met de vinger naar die mensen: “Als hun doctrine instort, verliezen ze hun houvast”.Etc. Zij doen het fout, zij zijn bang. Waarschijnlijk heb je gelijk, maar het blijkt hoe moeilijk het is om niet een ander af of aan te vallen. Ik doe dat nu ook naar jou. Ik ‘verwijt’ je dat je hetzelfde doet als waar je tegen bent.. Er is bijna geen ontkomen aan.
Hallo Bert,
Ik begrijp wat je bedoelt, maar als je het zo bekijkt, eindigt mijns inziens elk gesprek of elke argumentering om misttoestanden aan te kaarten.
“Als hun doctrine instort, verliezen ze hun houvast”, is een feit. Als feiten benoemen vergeleken wordt met een “vingerwijzing” of een “aanval”, creëren we mijns inziens enkel taboes. En we zien hoe schadelijk dat kan zijn voor onze geestelijke gezondheid.
Als mijn uitspraak dat ze bang zijn, vergeleken wordt met zeggen dat ze “fout” zijn,… Tja… Ik weet het niet hoor. Ik zou dat eerder een andere interpretatie noemen van wat ik geschreven heb.
Als jij je mening geeft, is dat voor mij geen “verwijt”. Door meningen en vooral feiten met elkaar te delen, kunnen we mijns inziens groeien. Hoe kunnen we meningen en argumenten uitwisselen als dit gelijk gesteld wordt aan een “verwijt”?
Als ik het goed begrijp, gaat het hier om aangerichte schade door een opgedrongen geloof. Als feiten benoemen vergeleken wordt met het opdringen van een geloof (je zegt: “Ik ‘verwijt’ je dat je hetzelfde doet als waar je tegen bent.), hoe kunnen we dan de schade (voorbeelden genoeg) van een opgedrongen geloof beperken?
Ik denk dat gesprekken of argumentering op die manier onmogelijk worden.
Ik ben het dus niet met je eens. 😉
Vriendelijke groet
Hoed u voor mensen die het zeker weten, is de wijze uitspraak van mijn vriend. Geloof als machtsmiddel, om mensen eronder te houden. Een oud boek en zo vaak verkeerd geïnterpreteerd. Lees Lale Gül en je ziet heel duidelijk de synchroniteit met al die oude dwingende waanzingeloven. We zijn er aan toe blijkbaar om dat los te laten en niet meer te denken vanuit de groep Het is maar wat de mensheid ervan gemaakt heeft. Ikzelf, gereformeerd opgevoed, ben daar blij mee, een heel vrijgevochten opvoeding met dominees aan huis waarmee over alles gesproken kon worden, er was liefde en betrokkenheid en goede wil, een naar elkaar omzien. Die betrokkenheid en het naar elkaar omzien heb ik meegenomen en de uitspraken van Jezus komen heden ten dage nog in me op, zo mooi! Maar ik geloof heel vrij, er is geen sprankje angst, alles is God, een mens, een bij, de zon, de evolutie. Wij hebben alleen zelf verantwoordelijkheid en kunnen niet alles aan een boze of welgevallige God overlaten.
Grappig…ik vind je erg mild en genuanceerd…kan je nog veel schrijnender verhalen vertellen uit de gkv. Die groepering heeft erg veel moeite met kritiek. Weinig ‘zelfverschoning’, ja ook nog in 2021
Ja, dat je zulke reacties krijgt was natuurlijk te verwachten. Dat maakt iedere afvallige mee die daar ook voor uitkomt. Dat geldt trouwens ook voor seculiere geloofssystemen met een sterk gesloten karakter.
Maar jouw repliek is erg goed en heel wijs. Alle goeds!
In eerste instantie dacht ik na het lezen van de 2 blogjes van afgelopen week ‘hoezo? jij hebt en hoeft aan niemand verantwoording af te leggen’, ‘jij bent aan niemand iets verschuldigd’ maar kom daar nu op terug.. want; ZIE HIER! het zichtbare resultaat van shame the victim (ook wel victim blaming).
Dit gebeurt er dus als je klokkenluider bent, dit gebeurt er dus als je je mond open trekt. Dit is dus exact het gedrag en het resultaat van religies waarin doctrine alles kapot maakt en niet meer in staat is om iemands hart en geest te zien, laat staan om echte liefde te voelen voor iemand.
Ik wens jou alle liefde toe Inge. Alleen maar respect voor hetgeen jij integer vertelt in de docu en doctrine zichtbaar maakt en wat dat doet met je innerlijke ‘zijn’. Ik zie uit naar de 3e en 4e aflevering!